الفبای لاتین
لحاظ الفبای لاتین برای ترکان ایران باید پوشش دهنده تمام زیر گروههای زبان ترکی در مناطق آزربایجان جنوبی، افشار یورد (خراسان)، قاشقای یورد (ترکان قشقائی)، ترکمانان عراق باشد. باید در انتخاب الفبای لاتین از تجربیات آزربایجان شمالی و الخصوص ترکیه بهره ببریم.
گذر آزربایجان شمالی به استفاده از الفبای لاتین در سال 1991 صورت گرفته است. در نحوه قرار گیری حروف الفبای لاتینی که امروزه در آزربایجان شمالی استفاده می شود ردپای نحوده قرار گیری حروف زبان روسی – کریل به چشم می خورد. در این الفبا بر خلاف دیگر الفباهای لاتین جای حرف (X) در;ld lhkni fi آخر و بعد از حرف (V) نمی باشد. و حرب (Q) بعد از حرف (P) نمی باشد و در وسط حروف بعد از حرف (K) قرار گرفته است.
Aa, Bb, Cc, Çç, Dd, Ee, Əə, Ff, Gg, Ğğ, Hh, Xx, Iı, İi, Jj, Kk, Qq, Ll, Mm, Nn, Oo, Öö, Pp, Rr, Ss, Şş, Tt, Uu, Üü, Vv, Yy, Zz
این نحوه قرار گیری حروف از لحاظ دیکشنری (سوزلوک) و علم کامپیوتر دارای موارد متعددی مشکل می باشد. بدین جهت نحوه قرار گیری حروف در الفبای ترکان ایران بر اساس نحوه قرار گیری حروف الفبای لاتین بین المللی خواهد بود.
نحوه قرار گیری حروف لاتین برای ترکان آزربایجان جنوبی و دیگر ترکان ایران که در قسمت بالا ذکر شده است به قرار زیر می باشد.
الفبای متشکل از 34 حرف و یک اشاره
Aa, Bb, Cc, Çç, Dd, Ee, Əə, Ff, Gg, Ğğ, Hh, Iı, İi, Jj, Kk, Ķķ, Ll, Mm, Nn, Ññ, Oo, Öö, Pp, Qq, Rr, Ss, Şş, Tt, Uu, Üü, Vv, Xx, Yy, Zz, ‘
چرایی استفاده از حرف (Ññ) در این می باشد، که حرف خاص ملل ترک می باشد. این حرف که یادگار ترکان باستان تا به امروز می باشد یکی از علل اثبات کننده ارتباط ترکان باستان به ترکان امروزی بوده و یکی از نشانه های زبان و هویت ترک بوده است.در گذشته این حرف با (ڭ) نشان داده می شد ولی امروزه بر اساس حروف الفبای ترکی بر پایه حروف الفبای عربی به صورت (نگ) نشان داده می شود.در حروف الفبای آزربایجان شمالی به این حرف جای داده نشده است. در حالیکه این حرف در دوره مساوات و دوره بعد از آن جای خود را در الفبای لاتین باز کرده بود. در حالیکه صدای حرف (Ññ) در متون قدیم زبان ترکی، زبان پروتو ترکی مثل سومری، ادبیات کلاسیک ترک و ادبیات مدرن ترک، زبان ترکی آزربایجانی و در بسیاری از لهجه های زبان ترکی در قازاخ، قاراباغ، گنجه، آیریم، نوخا، زاقاتالا، قاخ و .. خراسان (سرولایات)، بم (سفید آباد)، جولگه رخ، گریوان، بجنورد، جوین، چاغاتای، ...دارای کاربردهای متعددی می باشد. به عبارتی استفاده از حرف (Ññ) در زبان قدیم ترکی، متون قدیم ترکی، متنهای ایجاد شده به زبان ترکی در ایران و فولکلور و متون ادبی به لهجه های آزربایجانی برای آسانی و دقیق خواندن زبان ترکی استفاده شده و بی شک باید برای الفبای زبان ترکان ایران مورد استفاده قرار گیرد.
نبود حرف (Ķķ) در الفبای امروزی آزربایجان شمالی. در زبان ترکی دو نوع صدای "ک" وجود دارد یکی "k " و دیگری " ķ " می باشد . برای مثال صدای ک در کلمات (Kader) و (Kənd) . صدای ک ضخیم در کلمات اروپایی بیشتر کاربرد داشته و کلماتی که از زبانهای اروپایی به زبان ترکی وارد شده اند مشاهده می شود. در بعضی موارد استفاده از این صدا معانی مختلفی را ایفا می کند. مانند کلمه (Kola) که معنای باغ کوچک را می دهد در حالیکه کلمه (Ķola) بیانگر یک نوع نوشیدینی مثل کوکاکولا (ķoķaķola) می باشد. در الفبای امروزی آزربایجان شمالی این دو نوع صدا با یک حرف نشان داده می شود. این دو نوع صدا که در زبان ترکی وجود دارد باید در الفبای لاتین آینده ترکان ایران و آزربایجان جنوبی قرار گیرد.
مثالهایی از دو نوع صدا:
Kk: Börk, Buradakı, Kakıl, Kal, Kamaş, Kağaz, İki, Kəleybər, Kənd, Kərəm, Kilim, Kişi, Kola, Kor, Kosa, Kömək, Kömür, Küçə, Küt, Ördək, Təkər, Üzük
همانطور که قبلاً عرض شد بیشتر کلمات اروپایی می باشند. در حالیکه کلمات جایگزین در زبان ترکی باشد باید از بکاربردن اتین کلمات بیگانه دوری جست.
Ķķ: Aķord, Doķtor, Eķonomi, Folķlor, Ķabinet, Ķadr, Ķampanya, Ķanada, Ķaraķter, Ķarmen, Ķazino, Ķolombiya, Ķomando, Ķontrol, Ķosmos, Ķuçuq, Ķulub
کاربرد نداشتن صدای (ââ) در زبان نوشتار. در زبان ترکی معاصر، و لغتنامه های ترکی صدای " uzun â " وجود ندارد ولی این صدا در لغتنامه های عربی و فارسی وجود دارد و از این زبانهای وارد زبان ترکی شده است و عیناً در زبان ترکیمان کاربرد دارد. در الفبای لاتین امروزی آزربایجان شمالی این صدا نادیده گرفته شده و در زبان نوشتار به کار برده نمی شود. به مانند الفبای ترکیه باید این صدا در الفبای ترکی دیده شده و در زبان نوشتار مورد استفاده قرار گیرد.
برای مثال کلمه (Nâminə) در زبان ترکی با وجود اینکه با صدای آ کشیده تلفط می شود ولی در زبان نوشتار به صورت (naminə) نوشته می شود.( در زبان ترکی مان کاربرد این گونه کلمات بیگانه که کلمات مشابهی در زبانمان ترکی وجود دارد باید دوری جست. کلمه مشابه نامینه = آدینا) . به مانند این مورد کلمات “nâmə”, “-xânə”, “-zâdə”, “-vâri” با توجه به استفاده از تلفظ آ کشیده ولی با آ کوتاه نوشته می شود.
این دو نوع صدا آ در بعضی کلمات معنای متفاوتی را ایفا می کنند. به مانند:
کلمه (asan) در زبان ترکی که از ریشه کلمه آسماق می باشد، کلمه (âsân) که در زبان فارسی به معنی آسان می باشد.
کلمه (bala) در زبان ترکی به معنای کوچک می باشد، کلمه (bâlâ) در زبان فارسی به معنای بالا می باشد.
کلمه (alam) در زبان ترکی از ریشه آلماق می باشد، کلمه (âlâm) در زبان فارسی از ریشه عربی به معنای درد می باشد.
کلمه (yar) از ریشه ترکی یارماق می باشد، کلمه (yâr) در زبان فارسی به معنای دوست می باشد.
کلمه (azar) از ریشه ترکی آزماق (گم شدن) می باشد، کلمه (âzâr) به معنای اذیت در زبان فارسی می باشد.
در دیگر سو در الفبای امروزی آزربایجان شمالی اسامی عربی، فارسی که با صدای (â) می باشند به اشتباه با صدای آ کوتاه نوشته می شوند. مانند:
Babək (Bâbək), Adil (âdil), Cavid (Câvid), Hadi (Hâdi), …
دیگر نمونه ها. کلمات داخل پرانتز نحوه صحیح نوشتن این کلمات می باشد و کلمات بیرون پرانتز اشتباه می باشند.
adət (âdət), adi (âdi), Adil (âdil), alam (âlâm), ali (âli), аlim (âlim), asan (âsân), azar (âzâr), Babək (Bâbək), bala (bâlâ), Cavid (Câvid), dahi (dâhi), Hadi (Hâdi), hakim (hâkim), halə (hâlə), kafi (kâfi), malik (mâlik), naminə (nâminə), qanun (qânun), sabiq (sâbiq), tabe (tâbe), tarix (târix), vasitə (vâsitə), xanəndə (xânəndə), yar (yâr)
نبود کسره (آپستروف) در زبان نوشتار. یکی از بزرگترین اشتباهات در الفبای امروزی آزربایجان شمالی جای نداند به اشاره کسره می باشد. این اشتباه در زبان ترکی مان سبب بروز اشتباهات و خطاها می شود.
در نمونه های زیر کلمات عیناً نوشته می شوند. در حالیکه نحوه صحیح نوشتن این کلمات و معنای آنها متفاوت از هم می باشد.
bədən (بدن)-bə’dən (بعدا); bəzən (Türkcə bəzənməkdən)-bə’zən (بعضا); ələm (علم، الم)-ə’ləm (اعلم daha bilgili), əza (عزا)-ə’za (اعضا), mədəni (uyqar anlamında)-mə’dəni (معدني); məlul (ملول)-mə’lul (معلول); mən (من)-mən’ (منع); mərəz (مرض)-mə’rəz (معرض); şer (شئر aslan)-şe’r (شئعر); təmir (dəmirin əski söylənişi)-tə’mir (تعمير), tən (تن)-tə’n (طعن); tənə (تنه)-tə’nə (طعنه)
نمونه های دیگر. کلمات داخل پرانتز صحیح می باشند.
کسره در داخل کلمات
bədən (bə’dən), bəzən (bə’zən), bəzi (bə’zi), dava (dâ’va), dəvət (də’vət), edam (e’dam), élan (e’lan), etina (e’tina), etibar (e’tibar), etibarən (e’tibarən), etiraf (e’tiraf), etiraz (e’tiraz), ezam (e’zam), əla (ə’la), istеdаd (iste’dad), istefa (iste’fa), löbət (lö’bət), meyar (me’yar), məbəd (mə’bəd), mədəni (mə’dəni), məlul (mə’lul), məlum (mə’lum), məlumat (mə’lumat), məmur (mə’mur), mən (mən’), mənа (mə’na), mənalı (mə’nalı), mənəvi (mə’nəvi), məni (mə’ni), məsud (məs’ud), mərəz (mə’rəz), mərifət (mə’rifət), məruz (mə’ruz), məruzə (mə’ruzə), məşəl (məş’əl), məyus (mə’yus), məzun (mə’zun), möcüz (mö’cüz), mömin (mö’min), mötəbər (mö’təbər), nəşə (nə’şə), səy (sə’y), sürət (sür’ət), şer (şe’r), şöbə (şö’bə), tabe (tabe’), təbir (tə’bir), təcili (tə’cili), təlim (tə’lim), təmin (tə’min), tə’minat (təminat), tən (tə’n), tənə (tə’nə), təsir (tə’sir), tətil (tə’til), təxir (tə’xir), təyin (tə’yin), yəni (yə’ni)
کسره در آخر کلمات: به سبب جای ندان به اشاره کسره در الفبای امروزی آزربایحان شمالی بعد از اسامی خاص و حروف اضافه ای که بعد از این کلمات می آید سبب اشتباه نوشتن و خطا نویسی می شود. مثال: کلمات زیر به مانند هم نوشته می شنود در حالیکه باید اینگونه نباشد.
“Bâbək’i” (Baybək’i öldürdülər) və “Bâbəki” (Baybək’ə mənsub, Baybək’ə bağlı), “Əli’ni” (Əli’ni gördüm) və “əlini” (əlini tutdum), “Təbrizi” (soyadı) və “Təbriz’i” (Təbriz’i özlərdim)
خطاهای املائی
با توجه به تاثیر زبان روسی در الفبای آزربایجان شمالی کلماتی که با حروف (Iı) آغاز می شوند بعضاً به صورت (İi) نوشته می شوند که از نظر املائی تماماً خطا و اشتباه می باشد.
işıq (ışıq), ildırım (ıldırım), ilxı (ılxı)
متاسفانه تاثیر زبان روسی در گرامر امروزی استفاده شده در آزربایجان شمالی به حدی هست که کلمه ای مانند (Texas) را به صورت(Tekzas) تلفظ می شود.
در زبان ترکی دو حرف صامت در کنار هم قرار نمی گیرند. متاسفانه در زبان امروزی ترکی آزربایجان شمالی دو و حتی 3 حرف صامت در کنار هم قرار می گیرند، که تماماً اشتباه و سهو می باشد.
Avstriya (Avusturya), konfrans (ķonferans), plаn (pılan), plov (pilov, pılav), prinsip (pirinsip), prioritet (piriyoritet), problem (pıroblem), proqram (pıroqram), qrаmmаtik (qıramatik), qrup (qurup), Rzа (Rıza), srağa (ısrağa), stəkan (istəkan), strateji (istirateji), struktur (ısturuktur), Tbilisi (Tibilisi), Nyu-York (Niyu York), Vyana (Viyana), Хristiаn (Xırıstiyan)
در زبان ترکی امروزی آزربایجان شمالی با کلماتی مواجه می شویم که حروف (Aa) و (iİ) در کنار هم قرار گرفته اند. شکل و نحوه صحیح این کلمات باید یک حرف (y) مابین این دو حرف قرار گیرد. (بسیاری از این کلمات، کلمات بیگانه و خاریجی اند و اکثراً دارای کلمات متشابه ترکی می باشند، لزومی به استفاده از این کلمات در زبانمان ترکی نمی باشد).
aid (âyid), auksioner (aķsiyoner), biоqrаf (biyoqraf), dair (dâyir), dialekt (diyalekt), dialoq, (diyaloq), diaspor (diyaspor), fiasko (fiyasķo), funksioner (funķsiyoner), institusional (institusiyonal), İordaniya (İyordaniya), kаinаt (kâyinat), konfedensial (ķonfedensiyal), konvension (ķonvensiyon), material (materiyal), media (mediya), nail (nâyil), potensial (potensiyal), prioritet (piriyoritet), prоfеssiоnаl (pırofesiyonal), radiasiya (radiyasiya), region (regiyon), social (sosiyal), tualet (tuvalet), variant (variyant), vəsait (vəsayit), zəif (zəyif), Xətai (Xətâyi)
تکرار حروف که در کلمات اکثراً خارجی و بیگانه وارد شده به زبان ترکی وجود دارد و امروزه در زبان ترکی آزربایجان شمالی بر اساس گرامر زبان روسی به صورت اشتباه نوشته می شود که سبب به هم خوردن ترکیب زبان ترکی مان می شود. صورت صحیح این کلمات استفاده از یک حرف می باشد(اکثر این کلمات بیگانه بوده و کلمات جاگزین در زبان ترکی وجود دارد که لزومی به بهره گیری از این کلمات نیست).
akkord (aķord), assambleya (asambleya), assosiasiya (asosiyasiya), attaşe (ataşe), brüssel (Bürüsel), dollar (dolar), effektiv (efektiv), hobbi (hobi), intellektual (inteleķtual), klassik (ķılasik), kollektiv (ķolektiv), komissar (ķomisar), komissiya (ķomisiya), korrupsiya (ķorupsiya), lobbi (lobi), missiya (misiya), professor (pırofesor), prosse (pırose), qrammatik (qıramatik), rejissor (rejisor), repressiya (represiya), sessiya (sesiya), ssenari (senari), terror (teror)
استفاده نادرست از اشاره تیره (-): در زبان ترکی امروزی استفاده شده در آزربایجان شمالی اشاره تیره – در بساری از موارد کاربرد بی مورد دارد که لزومی به استفاده از این اشاره نمی باشد.
1- اشاره تیره را در آخر اسامی که تمام می شوند استفاده کردن که نادرست می باشد. در زبان ترکی آزربایجان شمالی در ترکیبات فارسی که به صدای (i) ختم می شوند به کلمه اول اضافه شده و یک علامت تیره افزوده می شود. (tərzi-hərəkət) این کلمات از نظر منقطی نادرست بوده و علاوه بر آن سبب ظهور کلمات بلند می شود. به چشم خوردن این کلمات بیشتر در کلمات سه عبارتی مثل (“pənbeyi-daği-cunun”, “tarixi-ali-osman”) به چشم خورده و ظاهر زبان ترکی را غیر ادبی و ناخوشایند می نمایاند. این اصل اشتباه می باشد و اسامی که بعد از کلمه می آید باید به صورت جدا نوشته شوند و اشاره تیره – بعد از کلمه اول و بعد از صدای (i) که بعد از کلمه اول می آید بین صدای (i) و کلمه اول باید بکار برده شوند.
مثال
bərgi-gül (bərg-i gül), həddi-buluğ (hədd-i buluğ), nəzmi-nazik (nəzm-i nâzik), nöqteyi-nəzər (nöqte-yi nəzər), pənbeyi-daği-cunun (pənbe-yi dâğ-i cunun), qeyri-adi (qeyr-i âdi), qeyri-bərabər (qeyr-i bərâbər), qeyri-fars (qeyr-i Fars), sui-istifadə (su-i istifâdə), tarixi-ali-osman (Târix-i âl-i Osman), tərcümeyi-hal (tərcümə-yi hal), tərzi-hə rəkət (tərz-i hərəkət)
2- استفاده از اشاره تیر در کلمات ترکیبی مشابه: در آزربایجان شمالی در بسیاری از موارد که لزومی به استفاده از اشاره تیره نیست از اشاره تیره استفاده می شود:
ola-ola (ola ola), düsüb-düsməyəcəyi (düşüb düşməyəcəyi), edilib-edilməməsi (edilib edilməməsi), bir-biri ilə (birbiri ilə),
3- استفاده از اشاره تیره در اسامی کوتاه شده یا مخفف: در زبان ترکی آزربایجان شمالی امروزه در مابین کلمات مخفف یا کوتاه شده تیره استفاده می شود. برای مثال کلمه دکتر در زبان انگلیسی (doķtor) را عوض اینکه به صورت صحیح (dr) نوشته شود یک اشاره تیره ما بین حروف گنجانده می شود که هیچ کاربردی ندارد و بدون استفاده و اضافه می باشد.
4- در جایی که اشاره تیره – باید کاربرد داشته باشد، استفاده نمیشود: در بعضی موارد در زبان ترکی آزربایجانی شمالی به جای اینکه اشاره تیره – به کار برده شود استفاده نمی شود.
Noqteyinəzərindən (Noqte-yi nәzәrindәn)
اسامی خاص را با حروف کوچک نوشتن: باید تمامی اسامی خاص (کشور، دریاها، اقیانوسها، رودها و ...) با حروف بزرگ آغاز شوند.
azərbaycan (Azərbaycan), ərəb (Ərəb), fars (Fars), ingilis (İngilis), islаm (İslam), rus (Rus), türk (Türk), türkiyə (Türkiyə)
اسامی تاریخی، القاب، رتبه و ... : در زبان ترکی امروزی آزربایجان شمالی اسامی تاریخی () و القاب زمانی که قسمت دوم این اسامی و القبا نوشته می شود با حروف کوچک نوشته می شوند. در حالیکه قسمت دوم اسامی و القاب جز لاینفک جدانشدنی قسمت اول اند و باید با حروف بزرگ نوشته شوند.
Abbas mirzə (Abbas Mirzə), Nadir şah (Nâdir Şah), Abbasqulu ağa (Abbasqulu Ağa), Fətəli xan (Fətəli Xan), Heyran xanım (Heyran Xanım)
اسامی تاریخی به صورت اشتباه نوشته می شود: برای مثال اسم (Bâbək) که با حرف آ بلند تلفظ می شود در حالیکه با آ کوتاه نوشته می شود. در حالیکه نحوه صحیح اسم (Bâbək) به صورت (Bâbək) می باشد.کلمه ترکی این اسم به صورت (Baybək) می باشد. و مثالهای متعدد که اسن اسامی تاریخی، ملی ، دولتی بر اساس زبان فارس یاشتباه نگارده می شود.
مثال:
“Səlcuqi” (Səlcuqlu yerinə), “Qəznəvi” (Qəznəli yerinə), “Səboktəkin” (Sübək Tigin yerinə)
Babək (Bâbək, Baybək), Börküyarıq (Bәrk Yaruq), Еlхаni (Elxanlı), Səboktəkin (Sübək Tigin), Səlcuqi (Səlcuqlu), Qəznəvi (Qəznəli), Yusif (Yusuf), Yunis (Yunus)
اشتباه نوشتن اسامی جغرافیایی: در زبان ترکی امروزی آزربایجان شمال بسیاری از نامها به تبعیت از زبان روسی به شکا ناصحیح نگاشته می شوند و هم خوانی با زبان ترکی ندارند. حتی اسامی ترکی هم اشتباه نوشته می شوند.
Bolqarıstan (Bulqarıstan), Musеl (Musul), Qəzza (Qəzzə), Urmiyа (Urmu), Yerevan (İrəvan)
در اسامی کوتاه شده فاصله ندادن: در اسامی کوتاه شده که بعد از نقطه می آید امروزه در زبان ترکی آزربایجان شمالی فاصله داده نمی شود. این اشتباه می باشد و در اسامی کوتاه شده بعد از کلمه اول که نقطه قرار می گیرد باید یک فاصله ایجاد شود.
A.Əmrahoğlu (A. Əmrahoğlu), Ə.Sеyidоv (Ə. Sеyidоv), H.Əhmədоv (H. Əhmədоv), N.Mоllаyеv (N. Mоllаyеv)
حرف (Qq) را به شکل (Ğğ) نوشتن و تلفظ کردن: در زبان ادبی امروزه که در آزربایجان شمالی به کار برده می شود به سبب تاثیر فونئتیک فارسی به اشتباه حرف " Q " به صورت " Ğ " تلفظ شده و نوشته می شود.
Kаşğаri (Ķaşqarlı), sayğı (sayqı), sorğu (sorqu), uyğun (uyqun), Uyğur (Uyqur), vurğu (vurqu)
حروف " Kk " به صورت " Hh " و یا " Yy "، حروف " Qq " را به صورت " Xx " و یا " Ğğ " تلفظ کردن: در زبان ترکی امروزی آزربایجان شمالی در زبان تلفظ حرف " K " به " H " و یا به " Y " تبدیل می شود. این اشتباه سبب می شود که زبان ادبی ترکی به سمت لهجه های محلی سوق داده شوند و سبب غیر ادبی شدن زبان ادبی می شود.
برای مثال
“etmək” yerinə “etməy”, “demək” yerinə “deməy”, “yüksək” yerinə “yüksəh”, “böyük” yerinə “böyüh”, “bilmərik” yerinə “bilmərih”, “gəldikdən” yerinə “gəldihdən”, “istirik” yerinə “istirih”, “eyləməliyik” yerinə “eyləməliyih”, “maraq” yerinə “marax, marağ”.
در لهجه های محلی کلمه " bunnan " و در زبان ادبی ترکی به صورت " bundan " نوشته می شود. به مانند " isti " که در لهجه محلی " issi " و یا " ısı" تلفظ می شود.
جدا نوشتن افعال مرکب: در زبان ترکی امروزی آزربایجان شمالی افعال مرکب به صورت جدا نوشته می شوند. این تماماً خظا می باشد به خاطر اینکه کلمه " bilmək " اگر به صورت فاصله دار نوشته شود به معنای" bilgili olmaq " می باشد در حالیکه در فعل " bilmək " حرف اضافه " ək " از حدود خود فراتر رفته و در معنای یادگیری می باشد. افعال ترکیبی این گونه به مانند زبان ترکی ترکیه به صورت چسبیده باید نوشته شوند.
ola biler (olabilər), verə bilmir (verəbilmir)
در کلمات اروپایی که به زبان ترکی وارده شده است استفاده نابجا از حزب " a " : در بسیاری از موارد در زبان ترکی امروزی آزربایجان شمالی در آخر کلمات بیگانه که اکثراً کلمات اروپایی می باشند حرف" a " افزوده میشود که برای ترکان آزربایجان جنوبی شیوه ای غیرآشناست.
akademiya (aķademi), forma (form), formula (formul), norma (norm), partiya (parti),
محقق نوشته آقای مئهران باهارلو می باشد
مترجم: اومید اورمولو
No comments:
Post a Comment