مشکلات خزینه کلمات
در زبان ترکی امروزی آزربایجان شمالی ساخت کلمات با قواعد زبان ترکی متوقف شده و از دیگر سو بسیاری از کلمات ترکی زبانمان مهر تاریخ گذشته خورد و در حال حذف شدن می باشند. در چنین حالی هجوم و ورود بسیاری از کلمات بیگانه از دیگر زبانها به زبانمان ترکی قابل اجتناب خواهد بود. به همین سبب م یباشد که زبان ترکی امروزی استفاده شده در آزربایجان شمالی تحت تاثیات زبانهای روسی، عربی، فارسی و ... بوده است و از دایره زبانی زبانهای ادبی، ژورنالیسمی، علمی، هنری و ... دور گشته است.
استفاده از ادات دیگر زبانها: زبان ترکی امروزی آزربایجا نشمالی به سبب تاثیر پذیرفتن از دیگر زبانها به شکل افراطی با بکاربردن ادات دیگر زبانها قواعد و هماهنگی و ساختار زبان ترکی را به هم می زند. بسیاری از ادات زبان امروزی ترکی آزربایجا نشمالی از زبانهای بیگانه به عاریه گرفته شده است. در حالیکه اکثر این ادات دارای چندین مشابه ترکی می باشند و در ثانی با کلمه سازی جدید نیز می توان این مشکل را رفع کرد.
برای مقال:
bahəm (birgə, birlikdə), bundan əlavə (artı, ək olaraq), çünki (uçra), halbuki (oysa), həmçinin (bir də, habelə), hərgah (qalı), istiqamətdə (doğrultuda), munasibətilə (dolayısıyla), nəinki (deyil), xeyli (çox), yaxud (azı)
کاربرد لغات بیگانه روسی به جای کلمات ترکی: در زبان ترکی امروزی آزربایجان شمالی با وجود کلمات ترکی برای جلوگیری از ورود کلمات اروپایی و بیگانه متاسفانه از کلمات روسی - اروپایی بهره گرفته میشود که سبب از بین رفتن زبان ترکی خواهد شد. برای مثال:
aksiya (eyləm), aktual (güncəl), alpinist (dağçı), aparat (ayqıt), aptek (əmçi), astronomiya (göybilimi), avanqard (öncü), destruktiv (yıxıcı), diametr (çap), diaqnoz (tanı), direktor (yönətmən), diskont (indirim), diviziya (tümən), efekt (etgi), ekstremizm (aşırılıq), ekvivalent (eşdəyər), elastik (əsnək), etnologiya (budunbilim), fauna (doğay, direy), fonetika (səsbilim), form (biçim), harmoniya (uyum), histologiya (toxubilim), improvizasiya (doğaç), informasiya (bilgi), instinkt (içgüdü), investisiya (yatırım), jurnal (dərgi), komissiya (qurum), konservativ (tutucu), konstitusiya (anayasa), krılo (çamırlıq), krossvord (bulmaca), kurort (qaplıca), marşrut (dolmuş), material (gərəç), memuar (anıt), modern (yenicil), monopoliya (təkəl), narkotik (uyuşdurucu), nevrologiya (sinirbilim), okeanoqrafiya (dənizbilim), orbit (yörüngə), original (özgün), pansion (yatılı), paralel (qoşut), paştet (əzmə), piroq (börək), planet (gəzəgən), plomb (dolqu), plüralizm (çoxulçuluq), pоеmа (qoşaq), pоеziyа (qoşuq), prinsip (ilkə), problem (sorun), profilaktik (önləyici), prokuror (savcı), qalstuk (boyunbağı), qrammatika (dilbilgisi), radiasiya (ışınım), radius (yarıçap), reaksiya (təpki), respublika (budunc), resenziya (ələşdiri), seysmologiya (tərpəm bilimi), sinonim (eşanlamlı), sistem (düzgə), situasiya (durum), stajer (yetişmən), struktur (yapı), terapiya (toxtatı), treninq (eyitim), velosiped (yelatı), vizual (görsәl), xroniki (sürəgən),
استفاده نابجا از کلمات عربی- فارسی: در زبان ترکی امروزی آزربایجان شمالی با وجود کلمات ترکی در ادبیات قدیم زبانها و لهجه های ترکی و در عین حال استفاده همین کلمات اصیل ترکی در بین ملت ترک متاسفانه به جای کلمات اصیل ترکی کلمات بیگانه از سایر زبانها بکار برده می شود و به صورت یک آداب زبانی درامده است.
abidə (anıt), alim (bilgin), aşkar (aydın), avadanlıq (bayındırlıq), ахırıncı (sonuncu), ахırlаrındа (sonlarında), bərаbər (birgə, birlikdə), bəyanat (deməc), cavab (yanıt), dаvаmiyyət (sürəklilik), daxili (iç), digər (başqa, ötəki), düşmən (yağı), еlm (bilim), əhаtəli (qapsamlı), əhəmiyyət (önəm), əhəmiyyətli (önəmli), əleyh (qarşı), əmin (arxayın), ənənə (gələnək), ətraf (çevrə), əyani (açıqca), faiz (yüzdə), fikr (düşüncə), günah (suç), güzəran (geçim), hаdisə (olay), həyat (yaşam), hiss (duyu), hissə (pay, bölük), hörmət (sayqı), inkаrеdilməz (danılmaz), inkişaf (gəlişim), istehsal (ürәtim), istintaq (soruşdurma), istiqraz (borclanma), kаmаn (yay), kəmər (qayış), kənar (qıraq), kifаyət (yetər, yetərli), matəm (yas), məhəbbət (sevi), məhz (yalnız, iştə), məhlul (çözәlti), məktəb (oxul), məna (anlam), mənbə (qaynaq), məqsəd (amac, erək), mərasim (törən), mərtəbə (qat), məsələ (sorun), məşhur (ünlü, adlım), mərtəbə (qat), mətbuat (basın), mətləb (qonu), məxfi (gizli), mis (paxır), möhtəşəm (görkəmli), mövqe (qonum), müasir (çağdaş), müdrik (bilgə), müəllim (öyrətmən), münaqişə (çəkişmə), mübadilə (deyiş-toqquş), müdərris (oxutman), müddət (sürə), müəssisə (qurum), müharibə (savaş), mühаsirə (quşatma), mühit (çevrə), müqabilində (qarşılığında), müraciət (başvuru), müşahidəçi (gözləmçi), mütəfəkkir (düşünür), mütərəqqi (ilərici), mütəхəssis (uzman), mütləq (salt), müvаfiq (uyqun), müvəffəqiyyət (başarı), müvəqqəti (geçici), nailiyyət (qazanım), namizəd (aday), nazirlik (baxanlıq), nəhəng (qocaman), nəsihət (öyüd), nəticə (sonuc), nizə (süngü), nümayiş (göstəri), pаdşаh (xaqan), pаytахt (başkənd), prоsеs (sürəc), pul (aqça), qanunsuz (yasadışı), qədər (dək, dənli), qələbə (utqu), qiymətli (dəyərli), qüvvə (güc), sabiq (geçmiş), sahə (alan), saziş (anlaşma), səhhət (sağlıq), sәhim (pay), səhiyyə (sağlıq), səhv (yanılqı), sənəd (bəlgə), səy (çaba), səyyah (gəzgin), sitаyiş (övgü), sual (soru), sülh (barış), şərik (ortaq), şərq (doğu), şərt (qoşul), təbiət (doğa), tədqiqаt (incələmə), təfərrüаt (ayrıntı), təhlükəsizlik (güvənlik), təkаmül (evrim), tələbə (öyrənci), tərcümə (çeviri), təsir (etki), təşəbbüs (girişim), təхminən (yaxlaşıq), təyyarə (uçaq), töhfə (sovqat), üzv (üyə), vəziyyət (durum), хаrici (dış), xatirə (anı), xərçəng (yengeç), xәstә (sayrı), хətа (yanlış), xizək (qayaq), xoşbəxt (mutlu), хudbin (məncil), yаddаş (bəllək), zəfər (utqu), zəlzələ (tərpəm), zəruri (gərəkli)
کاربرد مصدرهای بیگانه در حالیکه مصادر ترکی وجود دارد: زبان ترکی به خاطر مصدرهایش در عالم زبانشناسی معروف می باشد. ولی متاسفانه در زبان ترکی امروزی آزربایجان شمالی مصدرهای ترکی را بکار نبرده و به عوض آن مصادر دیگر زبانهای بیگانه کاربرد پیدا کرده اند.
- کاربرد نابجا افعال مرکب: در حالیکه در زبان ترکی افعال ساده بی شماری وجود دارد متاسفانه در زبان ترکی امروزی آزربایجان شمالی از افعال قروقاطی دیگر زبانهای بیگانه به کار می رود. برای مثال:
bərpa etmək (dikәltmәk), bəxş etmək (bağışlamaq), dахil оlmaq (girmək), əhatə etmək (qapsamaq), əks оlunmaq (yansımaq), əksini tаpmaq (yanqılanmaq), fəаliyyət göstərmək (çalışmaq), fəxr etmək (qıvanmaq), hеsаb еtmək (saymaq), həll etmək (çözmək), həsr etmək (adamaq), həyata keçirmək (gerçəkləşdirmək), ilhamlanmaq (əsinlənmək), imtina etmək (boyun qaçırmaq), istehsal etmək (ürətmək), iştirak etmək (qatılmaq), ithaf etmək (armağan etmək), izah etmək (açıqlamaq), mühаcirət еtmək (köçmək), müəyyən etmək (bəlirləmək), nəşr еtmək (yayınlamaq), sübut etmək (qanıtlamaq), təsis еtmək (qurmaq), tədqiq еtmək (incələmək), təngnəfəs olmaq (bunalmaq), təqdim etmək (sunmaq), təşkil etmək (oluşdurmaq), tətbiq etmək (uyqulamaq), vаqе оlmaq (bulunmaq), xəbərdarlıq etmək (uyarmaq), zənn etmək (sanmaq), ……
اضافه کردن حرف اشافه ترکی به افعال زبانهای بیگانه: در بعضی موارد بجای استفاده از افعال ترکی با اضافه کردن حروف اضافه ترکی به آخر کلمات بیگانه بدون علت و دلیل مصادر جدید ساخته شده است.
aşkarlanmaq (aydınlanmaq), bəhrələnmək (yararlanmaq), əlaqələndirmək (ilgiləndirmək), əzizləmək (ağırlamaq), fikirləşmək (düşünmәk), fоrmаlаşmaq (biçimlənmək), kifayətlənmək (yetinmək), mənzillənmək (qonuşlanmaq), məskunlаşmaq (yerləşmək), müqəddəsləşmək (qutsallaşmaq), nəticələnmək (sonuclanmaq), qidаlаnmaq (bəslənmək), qiymətləndirmək (dəyərləndirmək), rastlaşmaq (qarşılaşmaq), rеаllаşmаq (gerçəkləşmək), sadalamaq (səsləndirmək), təqsirlənmək (suçlanmaq), xahiş etmək (ötünmək), xatırlamaq (anmaq), ……
کلمات بیگانه دیگر زبانها مثل فارسی: در زبان ترکی امروزی آزربایجان شمالی تعدادی کلمات بیگانه از دیگر زبانها مثل زبان فارسی وجود دارد. در حالیکه کلمات مشابه ترکی در زبان ترکی به تعدد وجود دارد. برای مثال:
Çirkin (görksüz), dəstəkləmək (umuqlamaq), zəngin (varsıl)
کاربرد حروف اضافه ترکی همراه با کلمات عربی- فارسی: در زبان ترکی امروزی آزربایجان شمالی به جای استفاده از کلمات ترکی اصیل که در زبانمان به وفور یافت می شود از ترکیب حروف اضافه ترکی با ترکیبات قروقاطی از دیگر زبانها عربی- فارسی کلمات جدید ساخته می شود.
1- با استفاده از حرف اضافه "-lik " :
həmrəylik (dayanışma), müxtəliflik (çeşitlilik), mövcudluq (varlıq), rəhbərlik (başxanlıq), səfirlik (elçilik),
2- با استفاده از حرف اضافه "-çi " : برای مثال
bələdçi (qılavuz), mühafizəçi (qoruma), müşahidəçi (gözləmçi), numayişçi (göstәrici), təqaüdçü (əməkli), tərcüməçi (çevirmən)
3- با استفاده از حرف اضافه "-li" : برای مثال
mübahisəli (tartışmalı), təsirli (etgili)
استفاده از کلمات و حروف اضافه بیگانه دیگر زبانها مثل زبان فارسی: در زبان ترکی امروزی آزربایجان شمالی به جای استفاده از کلمات ترکی استفاده از کلمات و حروف اضاقه زبانهای بیگانه مثل فارسی به یک اصل تبدیل شده است. این عمل سبب هجوم کلمات زبانهای بیگانه مثل فارسی به زبانمان ترکی خواهد شد.
مثالها:
حروف اضافه " Na-" و " Bi-" برای مثال: این حروف اضافه پیشوند فارسی بوده و در مقابل این حروف اضافه بیگانه، حرف اضافه پسوند ترکی عبارت است از"-siz " . در بعضی موارد در کلمه سازی جدید اضافه کردن این پسوند به کلمات اجباری ندارد. چون بسیاری از این کلمات بیگانه دارای کلمات مشابه متعدی در زبان ترکی می باشند. مثال:
biabır (abırsız), bitərəf (çəkinsər), nadinc (darqınc), nahaq (haqsız), naməlum (bəlirsiz), narahat (rahatsız), natəmiz (kifir, pis, kirli)
حرف اضافه" Həm-"
həmfikir (dayanışıq), həmkar (əməkdaş), həmkəndli (kənddəş), həmrəylik (dayanışma),
دیگر مثالهای فارسی: در زبان ترکی امروزی آزربایجان شمالی حروف پیشوند فارسی مثل" bəd-"، " kəm-"، " sər-" و ..بکار برده می شود.
bədxassəli, kəmşirin, sərlövhə, sərnişin, xoşagəlməz (dadsız), xoşbəxt (mutlu, qutlu)
پسوندها فارسی:
پسوند (حرف اضافه) "-i " : این کلمات استفاده شد در زبان ترک امروزی آزربایجان شمالی از کلمات فارسی گرفته شده اند. تمام این کلمات دارای کلمات مشابه در زبان ترکی میباشند و لزومی به استفاده از لغات بیگانه در زبان ترکی نیست.
bənövşəyi (ipgil), çəhrayı (al), dünyəvi (bundalı), gəncəvi (Gəncəli), ilxani (İlxanlı), qəhvəyi (qonur), qəznəvi (Qəznəli), səciyyəvi (özyapı), səlcuqi (Səlcuqlu), şaquli (dikey), üfüqi (yatay)
پسوند "-xana" (xânə) : بیشتر کلمات استفاده شده در مقابل این پسوند با "-evi " شروع می شوند.
heyvanxana (ılxıevi), ibadətxana (tapınaq), kitаbхаnа (pitikevi), mehmanxana (qonuqevi), mərizхаnа (sayrıevi), meyxana (çaxırevi), quşxana (quşevi, quşluq), rəsədxana (gözləmevi), yeməkxana (yeməkevi, yegievi)
پسوند"-şünas " (şenas) : بیشتر کلمات استفاده شده در مقابل این پسوند بیگانه به پسوند های ترکی "-çi " یا "-bilimci " ختم می شوند.
dilşünas (dilçi, dilbilimçi), nəbаtаtşünаs (bitkibilimçi), sənətşünаs (uzluqçu, uzluqbilimçi), şərqşünаs (doğubilimçi), təbiətşünаs (doğabilimçi), .....
پسوند "" : پسوندهایی که با پسوند کار فارسی ساخته شده است در بسیاری از موارد ریشه در زبان فارسی دارد و بعضاً هم کلمات ساخته شده مخصوصاً آزربایجان شمالی می باشد.
cinayətkar (câni), fədakarlıq (özveri), günahkar (suçlu), həvəskar (özəngən), inadkar (danqaz), peşəkar (uzman), sənətkar (uzlu), təcavüzkar (saldırqan), təşbbüskar (girişimci), təvazökar (alçaqkönüllü), xəyanətkar (satqın), xilaskar (qurtarıcı), …..
پسوند "-dar " : پسوند متقابل این پسوند بیگانه فارسی در زبان ترکی پسوند "-li " می باشد.
cazibədar (çәkici), әlamətdar (bәlirgin bәlli), əlаqədаr (ilgili), әməkdar (әmәkçi), məhsuldar (verimli), minnətdar (könülborclu), səhimdar (), xəbərdarlıq (uyarı), ….
پسوند "-vari" (vâri) : پسوند متقابل این پسوند بیگانه فارسی در زبان ترکی پسوندهای "-imsi " و "-si " و "-imtil " می باشند.
Buynuzvari (boynuzumsu), qalxanvari (qalxansı), silsiləvari (ardışıq), yüngülvari (yüngül), üzükvari (üzükümsü),….
پسوند "-keş " :
tərəfkeş (yanlı), zəhmətkеş (əməkçi), qayğıkeş (qayqılı), təəssübkeş (), …..
دیگر پسوندهای فارسی: در کلمات جدید ساخته شده در زبان ترکی آزربایجان شمالی متاسفانه بسیاری از پسوندهای بیگانه فارسی مثل “-xor”, “-deh,” “-gah”, “-pəz”, “-namə”, “-pərvər”, “-pərəst”, “-gər”, “-güzar”, “-bəxş” , “-amiz”, “-avər” به عنوان کلمه مورد بهره برداری قرار گرقته در حالیکه تمام این پسوندهای دارای ترکیبات متعدد ترکی می باشند.
aşpaz (aşçı), atəşpərəstlik (odatapan), cаdugərlik (büyücü), cavabdeh (sorumlu), cəngavər (alp), düzəngah (ova), әsraramiz (gizәmli), işgüzar, kargər (işçi), müftəxor (bələşçi), müraciətnamə (diləkçə), nəyşəxor (bağımlı), qənaətbəxş (inandırıcı), qonaqpərvər (qonaqsevər), tərəqqipərvər (ilərici), xaçpərəst (xaçlı)
به جای پسوند ترکی "-cıq " استفاده از پسوند بیگانه فارسی "-ça " : کلمه سازی در آزربایجان شمالی از پسوند فارسی ذکر شده به وفور استفاده شده است. (البته این پسوند در نظر بسیاری از اشخاص پسوند ترکی در نظر گرفته می شود،ولی بسیاری از صاحب نظران این پسوند را از ریشه فارسی می دانند). در حالیکه بر فرض بیگانه بودن این پسند پسوند متقابل ترکی "-cıq " باید بکار برده شود.
kitаbçа (kitabcıq)
ترکیبات هیبریدی فارسی-عربی-ترکی: در بعضی از موارد در کلمه سازی زبان ترکی آزربایجان شمالی از کلمات فارسی-عربی-ترکی بهره برده شده است. برای مثال:
کلمه " həmrəylik " که از ترکیب " həm" فارسی+" rəy" عربی + پسوند " -lik" ترکی ساخته شده است. کلمه متقابل ترکی این واژه کلمه " dayanışma " می باشد.
کلمه " hərtərəfli " که از ترکیب " hər " فارسی+" tərəf " عربی+" li " ترکی ساخته شده است. کلمه متقابل این واژه در زبان ترکی کلمه " çoxyönlü " می باشد.
کلمه" vətənpərvərlik " که از ترکیب " vətən " عربی+" pərvər "فارسی+"-lik " ترکی ساخته شده است. کلمه متقابل این لغت بیگانه کلمه " yurdsevər " می باشد.
کلمه " digər tərəfdən " که از ترکیب " digər " فارسی+" tərəf " عربی+"-dən " ترکی ساخته شده است. کلمه متقابل این ترکیب بیگانه در زبان ترکی کلمه " ötə yandan " می باشد.
Digərtərəfdən (ötə yandan), həmrəylik (dayanışma), hərtərəfli (çoxyönlü), radioqəbuledici (alıcı), vətənpərvərlik (yurdsevərlik), özünəməxsus (özgün)
استفاده کلمات فارسی-روسی برای لغتنامه ها: در لغت نامه های امروزی آزربایجان شمالی اساس لغت نامه های بر مبنای کلمات روسی-فارسی بنا نهاده شده است. برای مثال:
ılxı (heyvan) adlarından (“aslan” yerinə “şer”, “qaflan” yerinə “pələng”, “bars” yerinə “bəbir”, “doğan” yerinə “şahin”), boyalardan (“qonur” yerinə “qəhvəyi”, “ipgil” yerinə “bənövşəyi”, “al” yerinə “çəhrayı”), günlük yaşamda ən çox işlədilən kəlimələrə dək (“evet” yerinə Farsca “bəli”, “Tanrı qorusun” yerinə “xudahafiz”),
که بیشتر کلمات فارسی-عربی و مقداری کلمات روسی می باشند.
نامهای ماهها، روزهای هفته، اسامی برج ها: در منطقه و میان ملت مان اسامی تقویمی ترکی مختلف وجود دارد. متاسفانه در آزربایجان شمالی اهمیتی به نامهای تقویمی داده نشده است. این نامهای بیشتر مربوط به اسامی تاریخی روسی-مسیحی می باشد. در آزربایجان شمالی استفاده از تقویم روسی - مسیحی یک نوع مدرنیسم، برتریت، گلوبالیزاسیون و ... شمرده می شود. نامهای روزهای هفتگی استفاده شده در آزربایجان شمالی اسامی روسی بوده و چندین کلمه فارسی- عربی نیز کاربرد دارد. این تقویم از هر نوع هویت ، تاریخ، فرهنگ وملی، ... ملت ترک ، آزربایجان تهی می باشد. بی شک تقویم استفاده شده در آزربایجان شمالی نمی تواند الگویی برای ملت ترک ساکن ایران باشد و همانند تقویم زرتشتی – فارسی با هر گونه هویت، تاریخ، فرهنگ، ملی و ... ملت ترک بیگانه می باشد.
در زیر اسامی ترکی روزهای هفته، برج ها، اسامی دوازده گانه حیوانی، تقویم ترکی پیشنهادی برای ملت ترک ساکن ایران که بر مبنای هویت، تاریخ، فرهنگ، ملی و ... ملت ترک بنها نهاده شده است تشریح شده است. و همین طور اسامی استفاده شده در آزربایجان شمالی
روزهای هفته:
Başgün) bazaar ertəsi), Tozgün) çərşənbə axşamı), Odgün) çərşənbə), Ortagün) cümə axşamı), Yeygün) cümə), Elgün) şənbə), Aragün ) bazar)
اسامی ماهها:
Ocaq) yanvar(, Boz) fevral), Yelin) mart), Qıraçan) aprel), Köç) may), Çiçək) iyun), Oraq) iyul), Biçin) avqust), Sıxman) sentiyabr), Əkim) oktiyabr), Ulusoyuq) noyabr), Aralıq) dekabr)
اسامی فصل ها:
Yay (Bahar, İlkbahar), Yaz, Güz (Payız, Sonbahar), Qış
اسامی برجها (اسامی داخل پرانتز کلمات متقابل عربی، فارسی و لاتین می باشند) :
Qoç (ariesحمل، بره، ), Boğa (taurusثور، گاو، ), İkizlər (geminiجوزا، دوپيكر، ), Yengeç (cancerسرطان، خرچنگ، ), Aslan (leoاسد، شير، ), Başaq (virgioسنبله، خوشه، ), Ülgü (libraميزان، ترازو، ), Çayan (scorpioعقرب، كژدم، ), Oxçu (saggitariusقوس، كمان، ), Oğlaq (capricorn جدي، بزغاله،), Qova (aquariusدلو، دول، ), Balıq (piscesحوت، ماهي، )
تقویم دوزاده گانه ترکی (اسامی داخل پرانتز اسامی فارسی و انگلیسی می باشند) :
Sıçan (ratموش ), Sığır (oxگاونر ), Bars (يوزپلنگ tiger), Dovşan (خرگوش rabbit), Kəltə (مارمولك dragon), İlan (snakeمار ), Yunt (horseاسب ), Qoyun (ramگوسفند ), Piçin (monkeyميمون ), Toyuq ( مرغ خانگي rooster), İt (dogسگ ), Donuz (pigخوك ).
اسامی عیدها (بایراملار): اسامی عیدهای آزربایجان شمالی بیشتر اسامی فارسی- عربی می باشند. این مشکل در آزربایجان جنوبی هم قابل لمس می باشد. در عین حال حتماً باید اسامی عیدها تماماً ترکی و بر اساس علم زبان شناسی ترکی باشند. بالفرض مثال اگر نامهای عیدها در زبان ترکی ترکیمان موجود نباشد باید اسامی جدید ترکی مطابق با دستور زبان ترکی ساخته شوند.
Ərgənəqon Bayramı (Novruz Bayramı), Adaq Bayramı (Qurban Bayramı), Odgünü Sürü (Çərşənbəsuri), Orucluq Bayramı (Fitr Bayramı), Gəzi Günü (Sizdəhbedər), Qırxca (Çillə), Dayanışma Günü (Həmrəylik Günü).....
سیستم موجود نامهای غیر ملی: عموماً اسامی فامیلی هر یک از ملتها بر طبق زبان ملی، علم ملی، تاریخ، فرهنگ، سیاست، روانشناسی، روحیه و ...می باشد. نامهای فامیلی ملت ترک نیز باید بر اساس عشق و احترام به زبان و هویت خویش بنا نهاده شوند. این مهم در بین ملت ترک نهادینه شده و اسامی فامیلی ترکی بر اساس نوع و محل زندگی، اعتقاد، رسوم ملی، تاریخ، فرهنگ، و ...می باشند. متاسفانه در 200 سال گذشته بر پایه مسائل غیر طبیعی داشته های هویت و ... ترکی را گم و فراموش کرده است. نامهای فامیلی استفاده شده در آزربایجان شمالی اکثراً تهی از هویت ملی، زبان ترکی ، تاریخ، فرهنگ، و ...می باشند.
اسامی فامیلی امروزه استفاده شده در آزربایجان شمالی بیشتر با پسوندها "–ov " و "-ev " روسی و پسوند "-zadə " فارسی می باشند. برای مثال:
Əliyev, Mərdanov, Əlizadə
اکثر نامها تهی از ریشه ترکی بوده و حتی بعضی نامها متاسفانه پان ایرانیسمی اند مثل:
Daryuş, Pərviz, Zərdüşt, Səyavuş...
و در مقاطع آخر روسی شده اند.
این اسامی فامیلی بی شک نمی توانند الگویی برای ملت ترک آزربایجان جنوبی و ایران باشند و باید اسامی ترکی فامیلی انتخاب شده در بین ملت ترک ساکن ایران تطابق با مفاهیمی ذکر شده در بالا را داشته باشند.
لغت نامه:
Abece: Əlifba
Ad tamlaması: İzâfi tərkib
Alan: Sâhə
Arasıra: Bə’zən
Aşal: Rütbə
Axın: Hucum
Ayırac: Parantez
Ayrıq: Fərqli
Azı: Ya da, vəya, yâxud
Bağılsız: Müstəqil
Bağılsızlıq: İstiqlal
Bayrı: Arxayik
Belin: Təhlükə
Bətik: Mətin
Biçik: Hərf
Biçim: Şəkil, form
Bilə: Hətta
Biləşik: Mürəkkəb
Budunbilim: Folķlor
Budunc: Cumhuriyət, Respubliķa
Bügüş: Fəlsəfə
Bundalı: Sekular
Çağdaş: Muâsir
Çınbilimi: Huquq
Çoxul: Cəm
Çoxunluq: Əksəriyyət
Degi: Kəlimə
Denətim: Ķontrol
Denəyim: Təcrübə
Dənli: Qədər
Dilbilgisi: Qıramer, qıramatika
Dirgili: Canlı
Dönəncə: Mevsim
Dura: Nüqtə
Düyüm: Üqdə
Düzgə: Sistem
Əkinc: Kültür
Eldəm: Lâyik
Elik etmək: İstila etmək
Elik: İstila
Ərklət: Dövlət
Eyləm: Fe’l, aksiya
Eyləmlik: Məsdər
Gəniz: Nazal, burundan
Gərəksinim: Ehtiyac
Ginələmək: Təkrar etmək
Görklülük: Estetizm
Görksöz: Ədəbiyat
Görksüz: Çirkin
Görkül: Ədəbi
Gücəm: Zülüm
İdi: Heç
İlkəl: İbtidâyi, bədəvi
Ilxı: Heyvan
İm: İşârət
İrim: Diqqət
İrimləşdirmək: Dəqiqləşdirmək
İtəkləmək: Təhmil etmək
İtəm: Zərər
İzlənc: Pıroqram
Kəsinliklə: Mütləqən
Kəsmə: Apastrof
Kip: Qalıb
Kökləşik: Ķılasik
Ölçüt: Me’yar
Örnəyin: Misal üçün
Ötək: Târix
Oynam: Rol
Oysa: Halbuki
Özgü: Xas, məxsus
Özgün: Əsil
Qalıt: Miras
Qanıt: Subut
Qarma: Hibrid
Qarmaşa: Ķompleķs
Qolay: âsân
Quraşdırım: Teķnoloji
Salıq: Xəbər
Sanır: Burc
Sayrılıq: Xəstəlik
Səsbilimi: Fonetik
Sömürgəçilik: Ķoloniyalism, iste’mar
Söyləncə: Mif, usturə
Soysop: Sülâlə
Tabası: Rəğmən
Tablamaq: Qəbul etmək
Tasarı: Tərh, Pılan
Taxma ad: Ləqəb
Tayın: Eyni
Tayınca: Eynən
Təkil: Müfrəd
Təməl: Əsas
Tərkcə: Sür’ətli
Tikəl: Qismi
Topar: Dəstə, Qurup
Tuğralı: Rəsmi
Ucqaroba: Diyaspora
Uçra: Çünkü
Ülgü: Örnək, model
Ürkən: Həmişə, hər zaman
Uyqarlıq: Mədəniyət
Uyqunluq
Uyum: Harmoni
Üzərində: Haqqında
Uzluq: Sənət
Varsıl: Zəngin
Vurqun: Heyran
Xaqan: Şah
Yalın: Sâdə
Yapmaca: Sün’i
Yarar: Fayda
Yazım: Ortoqrafi
Yeddicə: Həftə
Yekə: Süper, meqa, hayper
Yenicil: Modern
Yenidegi: Neolojism
Yerində: Haqlı
Yetirim: Təbliğ, Pıropaqanda
Yim: Təqvim
Yiyə: Sâhib
Yönətgi: Siyasət
Yoxsul: Fəqir
Yoxsun: Məhrum
محقق نوشته آقای مئهران باهارلو می باشد
http://tinyurl.com/4sqkb47
مترجم: اومید اورمولو
No comments:
Post a Comment