مشاهیر آزربایجان - میرزه جبار عسگرزاده یا باغچه بان

ایران دا بیرینجی اوشاقلار باغچاسی و بیرینجی کارلار و لاللار مکتبلرینین قوروچوسو،ایلک اوشاق کتابلاری مولف،ناشر و رساملاریندان بیری اولان میرزه جبار عسگرزاده(باغچه بان) شمسی 1264 نجو ایلده ایرواندا آنادان اولدو.ایروان شهرینین مسجد لرینده تحصیله باشلادی .15 یاشیندا یوخسوللوق اوزوندن تحصیلی بوراخماغا مجبور قالیب،آتاسینین مسلکی اولان قنادلیق و معمارلیغا مشغول اولدو.

1284 نجو ایلده مذهبی چاتیشمالار اوزوندن دوستاغا(زندان)آلیندی.حبسده"ملانهیب" و "ملا باشی"هفته لیک درگیلرینی یایدی.درگیلرین یازیلارینی اوزو یازیب رسملرینی ده اوزو چکردی.درگیلری دوستاقدان دیشارییا گوندرن ایسه اونون زنجیرداشی و حبس یولداشی ایدی.

دوستاقدان قورتولدوقدان سونرا حیاتینی انسانلیق و باریشا حصر ائتدی.اوشاقلار و خانیملارین تعلیم-تربیه سینه چوخ اهمیت وئرن میرزه جبار عصرینین شرطلری و خطرلرینه باخمایاراق قیزلارا ائوده درس وئرردی.اونون ایلک اثرلری اوشاقلار ایچین یازدیغی "قیزیللی یاپراق" و "بایرامچیلیق" آدلی منظوم کتابلار اولموشدور.میرزه جبار عسگرزاده نین بو ایکی اثر 1290 نجی ایلده "عاجز" تخلصو ایله ایروان دا یاییلدی.همان ایلده معروف ملانصرالدین درگیسینده سیاسی-ساتیریک(فکاهی،طنز)یازیلار و شعرلر یازماغا باشلادی.1291 نجی ایلده ایروان دا "لک لک" {ایروان،1914،هفته لیک مضحکه لی مجموعه.ناشرلر و مدیرلر:م-میر فتح الله اوف،عسگرزاده(عاجز)}هفته لیگینی چیخاردی.

بیرینجی دونیا ساواشینین باشلانماسی ایله،ائرمنیلرین روسلار و اروپالیلارین تحریک و حمایه سی ایله مسلمان خالقا سالدیریب خالقی قتل عام ائتمه سی اوزوندن تورکیه یه گئتمگه مجبور قالدی.تورکیه نین ایغدیرIğdır شهرینده اونجه تحویلدار و سونرا والی(فرماندار)اولدو.بیر مدت سونرا قوزئی آذربایجانا دوندو و ایروان ولایتینین نوراشین شهرینده بیر مکتب قوردو.آمٌا گرگینلیکلر اوزوندن بو ایشی دوام ائده بیلمدی.گرگینلیک و چاتیشمالارین شد تلنمه سی ایله 1298 نجی ایلده عایله سی ایله بیرلیکده ایرانا کوچدو.آذربایجانین مرند شهرینین احمد یه مکتبینده بیراینجی صنف(کلاس) معلمی اولاراق ایشه باشلادی.ایراندا یازدیغی اثری"خرخر" آدی ایله یازیب اوگرنجیلری(شاگردلری) اوچون اجرا ائتدیگی بیر تئاتر اولموشدور.

1299 نجو ایلده قازاندیغی شهرتدن دولایی،آذربایجان معارف رئیسی دعوتی ایله تبریزه گئدیب یئنی اصول و اوزونون ابداع ائتدیگی یئنی یوللارلا تعلیم-تربیه ساحه سینده چالیشماسینا دوام ائتدی.

موسیقی ایله تانیش اولان حیات یولداشی و امکداشی صفیه خانیم میر بابایی نین یاردیمی ایله قیزلارا مخصوص صنفلرده درس وئرمکده ده باشاریلار قازاندی.بو دورده"جمعیت حمایت معلمین" و "جمعیت تئاتر"ی قوروب،"حیات معلمین" و "ائرکک خالا قیزی" آدلاری آلتیندا تنقیدی نمایشنامه لر یازدی.شمسی 1298 نجی ایلدن اعتبارن مسیحی میسیونرلر و دینی آزلیقلارین تهران دا اوشاق باغچالارینی قورماغا باشلادیقلاری معلومدور.اونجه 1303نجو ایلده تبریزین انجمن کوچه سینده ایرانین بیرینجی اوشاقلار باغچاسینی قوروب،اوزو ایچین باغچه بان آدینی سئچدی.شمسی 1305 نجو ایلده چئشیدلی مخالفتلره سینه گره ک اوشاقلار باغچاسینین یانیندا یئرلشن معروف انجمن عمارتینده ایرانین بیرینجی کارلار و لاللار مکتبینی قوران اولدو.پارلاق خدمتلرینه راغما 1306 نجی ایلده تبریزی ترک ائتمگه مجبور اولوب فارس ولایتی معارف رئسینین دعوتی ایله شیرازا گئتدی.شیرازدا پداگوژی،ادبیات و تئاتر فعالیتلرینی دوام ائتدی.1311 ده تهرانا گلیب 1312 ده "دبستان کرولالها" نی قوروب عمرونون سونونا دک اوشاقلار و کار و لاللار تعلیم-تربیه سی اوغروندا چالیشمالاری کناریندا،ادبیات ،اینجه صنعت و تئاتر ساحه لرینده چالیشدی.تئاتر،شعر و اوشاق ناغیل و حکایه لری موضوعلاریندا 9 جلد فارسجا اثری نشر ائدیلمیشدیر.پداگوژی و کار و لاللار تعلیم-تربیه سینه دایر ایسه 13 اثری نشر ائدیلمیشدیر.

تورکجه اثرلری 12 جلددیر.او جمله دن"رباعیات آذری خیام" آدی ایله یاییلان خیام رباعیلرینین تورکجه ترجمه سی.1337 ده باسیلان"باغچه بان رباعیلری(رباعیات باغچه بان)" اونون حیات فلسفه سی و دوشونجه طرزینی ایفاده ائدیر.1345 ین آذر آیینین 4ونده تهراندا یاشار کن دونیاسینی دگیشمیشدیر.مزاری شهر ری ده ابن بابویه مزار لیغیندادیر.الله رحمت ائله سین.رحمتلیک باغچه بانین شهریارین حیدر باباسینا یازدیغی نظیره دن پارچالر:

علیکم السلام شهریار آغا!

چوخ چوخداندی قاچمیشدین بیزدن اوزاغا

آیاق باسمازدین بیزیم قوناغا 

جوانلیق دوریندن بو چاغادان(؟)             

سن هئچ بیزدن یاد ائتمزدین

نه اولدو آی اوغول سن بیردن بیره

اونوتدوغون ائلی سالدین خاطره؟

چاغلایان سولارا،اسن یئللره

بو قوجا حیدره ائیله دین سلام؟

لطفون آرتیق اولسون علیکم السلام

نه قدر دادلی ایمیش سنین بو دیلین

ائشیدن کیمی بو سسینی ائلین

قوجا،جوان،اوشاق،قیز گلین

سنی دینله مگه قاچدیلار چوله

آنام قوربان اولسون بو شیرین دیله

فارس قیزلار آزدیرمیشدی عملین؟

کی فارسجایدی بوتون شعرین غزلین؟

حیدر بابا یوردوندا بیر گون گوزلین

عشقینه بیر قلم قویمازدین بئله   

فارسیجا یازماقدان دویمازدین بئله

تهران گوزللری یولونو کج ائتدی

کونلونو آپاریب سنی گیج ائتدی 

دی گوروم یا فلک سنله لج ائتدی

دونگه وارمیش دونوم وارمیش بیلمه دین

آیرلیق اولوم وارمیش بیلمه دین

ایندی بیزی تازه گلیب تاپیرسان

کونلوموزه کوزلر قویوب یاخیرسان

حسرت ایله کئچنلره باخیرسان

گورورسن کی سولار آخیب گئدرمیش

دوغولان قوجالیب اولوب ایتیرمیش

چوخدا وئرمه،سیخینتی اوز گونلومه

مهربان دیر هر آتا اوز اوغلونا

قاییتمیسان ایندی کی سن یولونا

بویور گلین گوز اوستونده یئرین وار

ائلین سنی سئوینج ایله قارشیلار

سلام ائیلر بوتون ائلمیز سنه

باغچامیز،باغیمیز،گولوموز سنه

اوزون مدت سوسان دیلیمیز سنه

دی گورک دئمه لی داها نه یین وار؟

افسوس کی سن گئج دیل آچدین شهریار

کیچیک اوشاق تزه دیله گلنده

آیری بیر دادلیلیق اولار دیلینده

لذتی وار آغلایاندا گولنده

ایندی کی دیل آچدین سوسما،آغلا،گول

یامان سویله یاخشی سویله داغلا گول