آزربایجان غربی - اماکن گردشی شهر اورمیه

 منابع فارسی و ارمنی ، آسوری نام شهر اورمو (اورميه) را به شكل "اروميه" و منابع تركي و آزربايجاني اين نام را در زبان فارسي به شكل "اورميه" و به زبان توركي مطابق با تلفظ مردم به شكل "اورمو" مي نويسند. گروه دوم معتقد به تركي بودن نام اورمو و در نتيجه اورميه و همريشگي احتمالي آن با اسامي شهرهايي مانند اور و اوروك (از تمدن سومري)، اورگنج (دو شهر در ازبكستان و تركمنستان) و اورومچي (در تركستان چين، بئش پاليق سابق) اند.
تئوري سومري نام اورميه: مدافعين اين تئوري، نام اورميه را به شكل "اور(و)+ مو" (URU+MU)و يا "اور(و)+مه" (URU+ME) تقطيع مي كنند.
١- "اوروURU " در زبان سومري كه از طرف عده اي زباني خويشاوند با زبان تركي و يا پروتوتورك در نظر گرفته مي شود، به معني شهر و آبادي است. نام دو عدد از مهمترين شهرهاي سومري "اور" (المقير فعلي در جنوب بغداد) و "اوروك" (ورقه فعلي) بوده و احتمال داده مي شود نام كشور عراق نيز يادگار كلمه اوروك سومري باشد. (اوروق و يا اوروغ در تركي به معني قبيله و يا گروه انساني خويشاوند و در تركي معاصر به شكل اويروق به معني تابعيت و شهروندي است).
٢- "موMU " در زبان سومري (معادل شامو در زبان آكادي) به معني بهشت و يا بخشي از آسمان-بهشتها و شايد به معني باران است. "مهME " نيز در اين زبان به معني معيارها و نرمهاي فرهنگي و يا پرچمها و نشانه هاي اين نرمها مي باشد. بنابراين "اوروموURUMU " به زبان سومري به معني "شهر بهشتي"، "شهر باران" و "اورومهURUME " به معني "شهر فرهنگ، شهر بافرهنگ" مي باشد. نام اورومو به معني شهري بهشتي با باور رايج در ادوار باستان مبني بر قرار داشتن باغ عدن در آزربايجان –تبريز همخواني تمام دارد.
تئوري اورال –آلتائيك نام اورميه: در زبانهاي مخلتف اورال-آلتائيك نامهاي جغرافي متعدد مشابه با نام اورميه وجود دارند. اين نامها را ميتوان به دو دسته جداگانه، يكي با معاني مكان و مقر و ديوار و ديگري با معاني زيبا و شاد و شوق و ... تقسيم كرد:
١- بن "اورUR " در زبان توركي باستان به معني مكان و مقر و... و "اٶرو-هٶروÖRÜ-HÖRÜ " به معني ديوار درهم تنيده است. ("اورUR " به سومري به معني انسان است). كلمات اورتا (وسط)، اوردو (قرارگاه خاقان و ارتش)، اورون (مقام، مكان)، اورناماق (جاي گرفتن)، اورلاتما (اسكان دادن)،... در زبان توركي و بنا به شماري از صاحبنظران كلمات يورد و يا يئر نيز از همين ريشه اند.
٢- در زبانهاي اورال-آلتائيك تركيبات متعددي وجود دارند كه يادآور نام اورميه اند. در همه اين نامها معاني شادي، زيبائي، ذوق و شوق و الهام بخشي مستتر است:
الف- در زبانهاي مونقولي كلمات اورماURMA ، اورامURAM ، اورمانURMAN ، اورماسURMAS ، اورمURM ، اوروما URUMUو .... به معاني روحيه، الهام، شوق و ذوق ميباشند. نام شهر اورومچي URUMÇİ ويا اورونچي URUNÇİاويغورستان (تركستان چين) نيز كلمه اي مونقولي (لهجه باستاني مربوط به دو هزار سال پيش) است. در اين تركيب اورو URU به معني زيبا و مچي MÇİ به معني مرغزار و كشتزار است.
ب- در زبانهاي اوراليك (فينو اوگوريك مخصوصا در زبان مجاري) اٶرٶم-اٶرٶل ÖRÖM-ÖRÖLبه معني شادي و نشاط است (زبانشناسان اين نامها را ماخوذ از زبان تركي دانسته اند).
ج- در توركي باستان، اورينÖRİN, ÜRİN ، اورون ÜRÜN و اورگونÜRGÜN همه به معني شاد و شاداب بودن.
بنابراين نظريه، نام اورميه كلمه اي اورال آلتائي به معني مكان زيبا و شادي بخش است.
تئوري تلفظ مردمي: عده اي نيز نام اورميه را ناشي از تلفظ توركي "روميه" و يا "رومي" ميشمارند. طبق اين نظر، از آنجائيكه صداي "ر" در اول كلمات اصيل توركي نمي آيد، براي رفع اين صدا از اول اين چنين كلمات وارده از زبانهاي خارجي، صداي "او" و يا "اي" به اول آنها (مانند ايره حيم به جاي رحيم و .....) افزوده مي شود. چنانچه واژه هاي "روم" و "روس" در توركي مردمي به شكل "اوروم" و "اوروس" تلفظ ميشوند. نام شهر "اورفا" در تركيه نيز طبق همين قاعده و از افزودن صداي "او" به اول نام قديمي اين شهر "روبا" حاصل شده است.
نتیجه:
نام دومين شهر آزربايجان اورمو-اورميه، چه از ريشه توركي- اورال آلتائيك اروم-اورون، چه از تلفظ توركي "روميه" و چه از ريشه سومري اورومو-اورومه گرفته شده باشد، شكل "اورميه" مانند خود اين شهر، داراي بار و هويت توركي است و شايسته است كه در زبان فارسي نيز به جاي فرم غيرتوركي اروميه بكار رود.

قیرخلار قالاسی - كاظیم خان داشی :
استان آزربايجان غربی به لحاظ شرايط خاص جغرافيايی و مكان های باستانی و ديدنی از مقام و منزلتی خاص برخوردار است و از اينرو جزو استان های سياحتی محسوب مي‌شود و همه ساله هزاران نفر از موزه‌ها و آثار و ابنيه تاريخی آن بازديد می نمايند كه از آن جمله می توان به قلعه « كاظیم خان » شهر اورميه اشاره كرد . قلعه كاظم داشی در حدود 65 كيلومتری شهر اورميه و 5/1 كيلومتری شرق روستای گورچين قالا واقع شده است كه در محل به « قالاباشی، قیرخلار و ... » معروفيت دارد .
مناظر طبيعی زيبا و بقايای معماری و حجاری های صخره ای و گذرگاههای صعب العبور و پرتگاههای مخوف ارزش و اهميت سوق الجيشی به اين اثر داده است كه با توجه به بررسي ها و پژوهش هاي باستانشناسی كه توسط سازمان ميراث فرهنگی  به عمل آمده مهمترين آثار شناخته شده اين محل مربوط به هزاره اول قبل از ميلاد مسيح و دوره ايلخانيان مي باشد كه تحت محافظت و نگهداری سازمان ميراث فرهنگی استان مي باشد!. بنا به نوشته مورخين اسلامي هلاكوخان مغول اموال قيمتی و خزائن نفيس خود را در اين قلعه پنهان نموده بود! . حتي معروف است كه خود هلاكوخان نيز در اين قلعه مدفون گرديده است! . اين قلعه در جنگ جهانی اول به مدت 9 سال پناهگاه « كاظیم نامی » از اهالی قوشچی و ياران وی بوده است . در اين قلعه بدستور كاظیم خان ساختمان دو طبقه ای نيز بنا شده كه زمانی مورد استفاده خود و خانواده اش بوده است . كاظم خان در اين قلعه آهنگری ، ريخته گری و قايق سازی داير كرده بود و در ضمن به ساختن توپ سرپر و باروت و فشنگ و غيره نيز می پرداخت .
بخشی قالا ( قلعه) :
بخشی قالا (قلعه بخشی) برفراز كوه مخروطی شكل ناقصی استوار است كه در 2 كيلومتری سمت جنوب غربی و نزديك ساحل پارک ملی درياچه اورميه ، مشرف به جلگه ای خرم و سبز واقع شده است . در قسمت شرقی كوه مذكور سنگی به طول 80/1 و عرض 1 متر قرار دارد كه بر سطح خارجي آن خطوطی شبيه به ط ايلامی به چشم مي خورد كه تا امروز موفق به خواندن آن نشده اند . در سال 617 هجري قمری « اوزبك ابن پهلوان » جاده هاي اطراف كوه و قلعه را زيرسازی كرد . در نزديكی قلعه ، نهری جريان دارد كه پلی هم بر روی آن احداث شده است . اهالي محل اين پل را اوزبه ك كورپوسو (پل اوزبك) می خوانند كه هنوز هم سالم مانده و مورد استفاده محال نازلوچای مي باشد . بر قسمت فوقانی كوه ، بعد از استيلای اعراب كلمه الله را نوشته اند! . در كاوشی كه از اين قلعه صورت گرفته ، مقاديری ظروف سفالی و اثاث و آلات مفرغی و مسی كشف شده است . از بعضی قسمتهای تپه ( كوه ) صخره های بزرگی بدست آمده كه گويا مردم آن عصر مردگان خود را در آن صخره ها (به جای تابوت) قرار می‌دادند و دفن می كردند .
قلعه دم دم :
دم دم قالاسی در سال 1018 هجری قمري برفراز كوهی به همين نام در 18 كيلومتری جنوب غربی شهر اورميه ساخته شده است . اين قلعه به علت ارتفاع زياد از سمت شمال و جنوب و اتصال آن به صخره سمت غربی كه نزديك به زمين است ، دارای حصاری محكم و دروازه ای در سمت جنوبی است . قلعه از پنج قسمت تشكيل مي شود كه عبارت است از : قسمت اصلی ، قسمت پايين ، قسمت "سولوق" قسمت "بوزلوق" و بيرون دروازه شرقی . در قسمت شرقی قلعه و منتهی اليه صخره ، برجی عظيم بنا شده كه خود در حكم قلعه بوده است . آب مصرفی قلعه از حوضی تامين می گرديد كه با آب باران پر می شد . در قسمت شمالی قلعه چشمه ای است كه آب كمی دارد . در كنار چشمه حوضی قرار گرفته كه با گنبدی پوشانيده شده است و برای حفاظت از آن نيز برجی احداث شده كه به قسمت اصلي متصل است و آن را سولوق (جای آب) مي نامند . در قسمت جنوبی داخل قلعه گودالی احداث شده بود كه زمستانها با يخ و برف پر مي شد و زير آن حوضی ساخته شده بود كه در ايام كم آبی از آن استفاده می شد . برای محافظت اين قسمت نيز قلعه مانند بنا شده بود كه آن را بوزلوق ( جای يخ ) يا قارليق (جای برف) می‌گفتند و راه آن نيز مانند سولوق مخفی بوده است .
قلعه بردوك :
روستای بردوك ( Bardouk ) در ابتدای دره سلطانی در دامنه مشرف به رودخانه كم آبی كه سرچشمه آن از كوه های کشور تركيه است قرار دارد . فاصله اين محل تا مرز فعلی ايران و تركيه حدود 15 كيلومتر است . قلعه و مجموعه آن با تامين كليه شرايط ديده بانی بر دامنه مثلثی شكل كه راس آن رو به شمال نهاده و يك سلسله زمين های شيبدار كه بصورت پلكانی و صخره های بلند كوهستان قرار گرفته اند ، بنا گرديده است . كليه استحكامات حصار پيرامون بنا و بناهای داخل حصار از سنگ های لاشه اي و قلوه سنگ های محل با ظرافتی قابل تحسين شناخته شده اند . در مرتفع ترين نقطه ممكن قلعه ، يك برج ديده بانی در صعب العبورترين جا بر روی يك تيغه كم عرض با سنگ های لاشه ای و ملات ساروج بنا گرديده و از داخل و خارج با گج نرم و صاف ميان درزها و بندها بصورت لايه ضخيمی پر شده است . اين بنا كاملاً سالم و درجهات مختلف دارای روزنه جهت ديده بانی و يك در ورودی از جبهه شرقی مي باشد و تنها مختصر تخريبی در كنگره های آن ديده مي شود .
قلعه تلاو ( خزان هلاكو ) :
اين قلعه در جزيره تلاو؟ در داخل پارک ملی درياچه اورميه واقع شده است . و به نوشته مورخين قديم هلاكوخان مغول خزائن خود را در آن جا نهاده است!.
تپه های شهر اورميه :
گوی تپه :
اين تپه در دهستان بكشلو بخش مركزی شهرستان اورميه در 6 كيلومتری جنوب شرقی شهر اورميه واقع شده است . در گوی تپه آثاری از اقوام ما قبل تاريخ آزربايجان و ترک ... ديده می شود . كاوش علمی در اين تپه از سال 1327 هجری شمسي به سرپرستی « بورتون برون » نماينده موسسه باستان شناسی انگليسی در عراق آغاز شده است . اين محقق به اين باور است كه تمام اشياء بدست آمده در اين تپه متعلق به سده هشتم پيش از ميلاد است . يكی از اشيايی كه در اين تپه باستانی بدست آمده است يك صفحه مفرغی منقش به تصوير « گيلگميش » پهلوان حماسی بابلی است . در اين نقش گيلگميش ميان دايره ای دو گاو وحشی را گرفته و آنها را بلند كرده است . اثر ديگر مهری است استوانه ای كه در عمق 8 متری پيدا شده و نقشه‌هايي از خدايان بابلی را در خود دارد و احتمالاً به حدود دو هزار قبل از ميلاد متعلق است . اين اثر تاريخی در حال در موزه هنرهای زيبای متروپوليتين نيويورك نگهداری مي شود .
تپه كهريز پيرعلی رشكان :
در حدود 30 كيلومتری شرق شهر اورميه در حومه رشكان و به فاصله 300 متری جنوب كارخانه سيمان و به همان فاصله از آبادی « پيرعلی » تپه تاريخی و با ارزش پيرعلی (كهريز) واقع شده است . تپه به فرم مدور است و در وضعيت فعلی جبهه شمالی آن در ابعاد 40*20*25 متر خاكبرداری شده است. و در اثر تخريب و خاكبرداری بخشی از لايه های باستانی و با ارزش فرهنگی تاريخی از بين رفته است.
با توجه به تكه سفالينه ها و تيغه های آبسيدينی قدمت آن به هفت هزار قبل از ميلاد می رسد و می توان در مقايسه با تپه های قديمی استان آن را در رديف تپه های پيش از تاريخ تقسيم بندی نمود . ضمناً تپه مذكور جزر تپه های مهم مركز ميراث فرهنگی استان می باشد .
از ديگر تپه های باستانی و ما قبل تاريخ شهر اورميه می توان به تپه های زير اشاره نمود ، گوك تپه ، تپه بالوو ، نخجوان  ، ديزج تكيه ( دوران اسلامی) ، شيطان آباد ( نيمه هزاره دوم قبل از ميلاد ) ، تپه الياس آباد ( هزاره سوم پيش از ميلاد ) ، تپه ره به ط ( دوره برنز و آهن ـ اسلامی) ، تپه ساعتلو ( ما قبل تاريخ ) ، تپه هنگروان ( ما قبل تاريخ ) ، تپه للهام ( دوران كالكولتيك ) ، تپه شيخ سرمست ( پيش از تاريخ اسلامی ) و ...
در  شهر اورمیه ، علاوه بر موارد فوق تپه‌های تاريخي ذيل نيز قابل اشاره می‌باشد.
تپه للهام، تپه ساعتلو (ساعتلو بیگلر)، تپه انگنه، تپه بزوه‌ ، تپه ره به ط، تپه هنگروان، تپه سه گرد، تپه سبزعلی، تپه توپوزآباد، تپه بخشی قالا (قلعه)، تپه بيات (تپه مجلل)، تپه بالانیج (ليلی تپه)، تپه سمباتان، تپه نرگی، تپه خان بابا، تپه ثمرتو، تپه قلاع، تپه ژاژآباد!، تپه خليل‌آباد، بغاتپه، تپه گنج چين، تپه قیزیل خه نه یه (خانقاه سرخ) ، تپه قیز قالا (قیز قلعه)، تپه علی‌خان، شربت تپه، ساری تپه، تپه حيدرلو، تپه شهرستانك، كول تپه، تپه ريحان‌آباد، تپه براشان، تپه ميرشكارلو، تپه گويجه‌لو، تپه چنرلو، تپه اوصالو، تپه علی بيگلو، تپه زيوه، تپه محمودآباد، تپه موانا، تپه هلاكو، تپه نادر ...
دخمه های شهر اورميه :
دخمه سنگی قاره دامه :
دخمه سنگی قاره دامه (خانه پيرزن) در ارتفاعات غربي روستای بند كه تا شهر اورميه حدود 5 كيلومتر فاصله دارد در كوه معروف قاره دامه كه ادامه « قله سرگرد » می باشد ، قرار گرفته است . دسترسی به كوه قاره دامه و دخمه سنگی به دو طريق ميسر است : اولاً از طريق روستای بند و با پای پياده و پس از طی مسافتی حدود يك ساعت ، دوماً از طريق روستای طرزلو واقع در منتهی اليه جنوب شهر اورميه تا روستای ميرآباد با وسيله نقليه كه طريقه دوم راحت ترين و سهل الوصول ترين راه ممكن برای دسترسی به محل مورد نظر است . دخمه سنگی قاره دامه در قسمت انتهايی ضلع جنوب غربی صخره سنگی واقع شده كه راه ورود به داخل دخمه بجز از بالای كوه مقدور نمی باشد . از نظر قدمت تاريخی دخمه سنگی در مقايسه با ساير دخمه ها به احتمال زياد مربوطه به دوران اورارتو در هزاره قبل از ميلاد مي باشد . با توجه به اينكه صخره سنگی مذكور يكي از مناطق زيست انسان در پيش از تاريخ می باشد جا دارد كه در فهرست آثار تاريخي قرار گرفته و به دليل نزديك بودن به شهر اورميه در آينده به عنوان يكی از نقاط تاريخی و توريستی شهر مي تواند نقش موثری داشته باشد .
دخمه های صخره‌ای سدوك :
سدوك در 30 كيلومتری جنوب شهر اورميه نزديك روستای خرم آباد مشرف به دره نازلو كنار جاده فرعی روستای جعفريان بر بالای تپه ای واقع شده است . برای رسيدن به اين دخمه می بايست كوه را دور زد و از بالای كوه بدان دسترسی پيدا كرد . دخمه در يك پس رفتگی مستطيل شكل طبيعی كوه كه به گودالی شبيه است ايجاد شده و در واقع دو مقبره در اين گودال يكی پس از ديگری بر روی هم قرار گرفته اند كه از نظر فرم و ابعاد ورودی مي توان حدس زد كه زمان ساختشان متفاوت است . مقبره پايين از دو فضا تشكيل شده است كه فضای اولی به عنوان فضای واسطه بين خارج و اتاق جسد عمل می كند ، در ورودی هر دو فضا طوری است كه برای ورود به آن بايد دولاّ شد . سقف و ديوارهاي آنها ناصاف بوده و حالت گنبدی شكل در سقف بوجود آورده است . كف آنها با خاك پرشده و كف اصلی را پوشانده است . به همين دليل ارتفاع واقعی آنها مشخص نيست . مقبره بالايی با يك ورودی تقريباً باريك و كوتاه از فضای بيرون جدا شده است . اين دخمه يك فضا دارد كه سقفی مدور و كفی مسطح دارد . در ديواره سمت راست ورودی آن ، طاقچه بسيار كم عمق با قوس هلالی مشاهده مي شود كه ظاهراً نيمه تمام مانده است .
ورودی اين دخمه دارای ارتفاعی است كه می توان با كمی خم شدن از آن عبور كرد و همچنين ورودی طوری است كه درب سنگی را بتوان در آن قرار داد . در اين دخمه ها هيچ گونه حجاری روی ديوارها ديده نمی شود و تنها در گوشه گودال مستطيل شكل (فضای جلوی دخمه) آثار تسطيح كوه برای ايجاد دژ ( احتمالاً ) وجود دارد .
عمارت ها
عمارت چهار برج :
عمارت چهاربرج شهر اورميه ساختمان بزرگی است كه به دستور رضا قلی خان بيگلربيگی ( فرزند موسی خان) بنا شده است . چهار برج ساختمان بزرگی بوده كه چهارگوشه آن ، برج ساخته شده است دارای اتاق های مزين متعددی است تا قسمتهای اندرونی و بيرونی ، تالارهايی متعدد و حمام مخصوص بود كه چند خانوار می توانستند در آنجا زندگي كنند . در اين عمارت از كريم خان زند و فتحعلی شاه قاجار پذيرايي شده است .
تالارهای آن با نقاشی آبرنگ به وسيله نقاشی هنرمند اورميه الله وردی خان تزئين شده است . علي محمد باب ( روحانی بهایی) نيز چند روزی در آن زندانی بود . روحانيون برای مقابله با بهاييت اين بنا را تخريب نموده اند و ساختمان فعلی مهديه اورميه در محل عمارت چهار برج بنا شده است.(پس اگر روزی بهاییان و یا دیگر ادیان چنین کاری را با مساجد مسلمانان بکنند، باید بعضی ها که چنین کاری را مرتکب شد هاند زبانشان را در حلقوم گره بزنند)
كاروانسرای شركت نفت:
اين كاروانسرا در داخل شهر اورميه ، چهار راه وليعصر بطرف جاده سالماس (سلماس) قرار دارد . قدمت آن حدوداً به اواخر دولت ترکی آزربایجانی قاجار و اوايل دوره پهلوی مي رسد . ديوارهای جانبی اين بنا از سنگ تشكيل شده است كه از آزاره به بالا طاق پوششی آن از آجر بوده است . اين بنا از اتاقهای جداگانه ای كه با يك در ، از داخل بهم وصل هستند ، تشكيل شده است . اين اتاقها دارای حوضهای زيبايی هستند و مصالح اصلی بنا سنگ و آجر می باشد ، نمای داخلی و خارجی اين بنا از آجر ساخته شده است و سقف اين كاروانسرا در قسمت هايی كه اتاق های بزرگ دارند بصورت قوسی شكل است .
درهای اين بنا دارای سقف هلالی است كه پايه های آن سنگی مي باشند . اين بنا در حال حاضر بعنوان تعميرگاه استفاده می شود كه البته متناظر با هدف ساخت اوليه كه به منظور كاروانسرا احداث شده بود نيست.
حمام های قدیمی
آخوند! :
حمام آخوند! در شهر اورميه در داخل بازار قديمی در راسته حاج ميرزا حسين آقا قرار گرفته است كه متعلق به دوره دولت ترکی آزربایجانی قاجار می باشد. بنا پلان منظم ندارد . كف حمام در حدود 80/2 متر از كف بازار پايين تر است . اين بنا دو گنبد مركزی دارد كه يكی از گنبدها براي گرمخانه ديگری براي رختكن طراحی شده است . پی های بنا از سنگ لاشه و ملات بينشان ماسه و آهك است . قوس های بكار رفته در نمای داخلی بنا از نوع شاخ بزی است . حمام آخوند همان كاربری زمان ساختش يعنی استفاده بعنوان « گرمابه » را دارد و محل خزينه آب سرد قديم امروز به محل دوش تبديل شده است . حمام تزئين خاصی ندارد . آجرهای بكار رفته در بنا آجرهايی به ابعاد 20*20 سانتی متر و ملات بين آنها گچ دست كوب می باشد.
با توجه به اينكه اين حمام در سال 1366 هـ . ش بر اثر حمله هواپيماهای عراقي تخريب شده بود تعميراتی در آن صورت گرفته است كه البته بر اساس معماری قديمی اصلاح شده است و در حال حاضر بعنوان گرمابه عمومی مورد استفاده قرار ميگيرد .
حمام قراچه (قاراچا) :
حمام قراچه در بين بافت قديمی بازار اورميه ما بين راسته كوزه چی له ر (کوزه فروشان) و خيابان عسگرآبادی قرار گرفته است ، بطوريكه ذكر شد اين حمام كه ورودی ‌آن در راسته كوزه فروشان قرار دارد در ضلع غربی مجموعه بازار واقع شده است . طبق مندرجات كتب تاريخي اين حمام در زمان حكومت نادرشاه محمود وجود داشته است و از نظر فرم طاق و كتيبه و تكنيك ساخت بيانگر معماری اوايل زنديه يا صفويه می باشد ، ورودی حمام از بازار كوزه فروشان منشعب می شود . اين حمام مانند ساير حمامهای قديمی پايين تر از كف كوچه ساخته شده است . با توجه به اينكه هم اكنون مورد استفاده مي باشد حمام نسبتاً سالم بوده و در صورت نياز با تعميرات موضعی از قسمت های آسيب ديده آن مي توان رفع خطر نمود . به هر صورت با توجه به پلان حمام براحتی مي توان به خصوصيات اين گرمابه آشنا شد . حمام فاقد تزئينات و آرايش بوده و تمام بدنه داخلی آن با اندود گچ و آهك و كاشی های جديد پوشانيده شده است و هيچ نوع تزئينات قديمی در ظاهر ندارد ، مگر اينكه در لايه برداری به تشابه هايی از آرايش های اوليه حمام برخورد شود . نادر شاه افشار در همين حمام بود كه در هنگام استحمام شبانه با شنيدن صداهای محافظان نسبت به محمد كريم خان بيگلر بيگی بدگمان شد و دستور داد كه در همان رختكن حمام او را احضار كردند و از دو چشمش نابينا كردند .
حمام خان :
اين حمام بوسيله سردار بانی مسجد سردار نزديك مسجد ساخته شده بود كه بعد از كودتای رضاشاه و خيابان كشی شهر تخريب گرديده است و به جای آن پاساژی بنا گرديده است.
حمام های علي شهيد ، قوشالار ، قائم ، علي مصطفی و حاجی فتح ا... از ديگر حمام های تاريخي شهر اروميه هستند كه همگی آنها در داخل بازار قديمی اورميه بنا گرديده اند و قدمتشان به دوران قاجاريه می رسد ، اما هيچ كدام از آنها در فهرست آثار تاريخی ثبت نشده اند.
محقق ریشه شناسی نام شهر اورمیه: آقای مئهران باهارلو