قدمت و عظمت تپه حسنلو

تپه حسنلو يکي از مهمترين اماکن باستاني و تاريخي آزربايجان و جهان به شمار مي رود. باستانشناسان ايراني وخارجي قدمت انرا حدود 800تا1400 قبل از ميلاد تخمين زده اند. حدس ديگرانست که اثار مربوط به ويرانه هاي تپه حسنلو در 700يا650 قبل از ميلاد به آتش کشيده شده است .تا کنون 10 دوره مختلف باستاني متمايز از نظر اسکان در تپه حسنلو شناسايي گرديده، اين دوران از دوره ابتدايي سنگي آغاز و تا دوره باستاني و مادها و ساير دوره ها تا دوره اسلامي، ادامه مي يابد.  

اين تپه در استان آزربايجان غربي،جنوب غربي درياچه اورميه ودر منطقه سولدوز واقع شده است .اين تپه داراي 22متر بلندي و پهناي آن در حدود 280متر،مي باشد.

شناسايي وحفاري تصادفي آن در سال 1313ش.صورت گرفت ودر طي اين حفاري،تعدادي ظروف سفالي با اشکال متنوع ومختلف بدست آمد.تا اينکه در سال 1336ش. کاوش علمي وتخصصي توسط هئيت مشترک ايراني وآمريکايي آغاز گرديد.ودر طي حفاري وکاوش ،از روي خرابه هاي شهر يا دژي خاکبرداري شد که به عقيده ي باستانشناسان ،متعلق به قوم ماننا بود.ديوار هاي اين بنا هاو منازل ومعابد آن ،با پايه هاي سنگي ساخته شده ،ودر بالاي آنها ازآجرهاي بزرگي بطول40وعرض 23س.وضخامت 14 سانتيمتر استفاده شده است . قسمت اعظم تپه ، هنوز حفاري نشده است،ولي در قسمت حفاري شده،ويرانه هاي شهر يا دژي ديده مي شودکه از دو بخش عمده تشکيل شده است:

1_قسمت نخست، تالار کوچک(معبد يا تالار شاهي)است،که در آن سکوهاي بزرگ و کوچکي ديده مي شود ودر انتهاي جنوب تالار تختگاه(يا محراب)معبد قرار دارد ،ودر اين قسمت سکو هاي بزرگ وکوچکي مشاهده ميگردد.

2_تالار بزرگ يا معبد اصلي،اين تالار در ضلع شمالي ومجاور بناهاي تالار اول قرار گرفته است،کف اين تالار سنگ فرش شده ودر آن دو قطعه سنگ بزرگ ديده ميشود باستانشناسان اين دو قطعه سنگ سرخ رنگ وبزرگ را،وسيله اي براي مجازات محکومين ويا براي بجا آوردن قرباني مي دانند .بدين ترتيب که سر قربانيان ومحکومين را روي آن از تن جدا مي نمودندودر انتهاي اين تالار ،سه ستون بزرگ سنگي جاي گرفته و پشت اين ستون هاي 4 متري ،منازل کوچکي با مصالح سنگي قرار دارد که به نظر باستانشناسان ،محل سکناي بردگان،کنيزان ويا خادمان معبد ،بوده است.در اين قسمت اسکلت 40 زن پيدا شده است.دور تا دوره بنا ها را حصاري به ارتفاع 6 متر فرا گرفته است. براي جلوگيري از تخريب اثار ديوار ها ونما ها را سوواخ(کاه وگل)کشيده اند.

مهمترين اثر کشف شده از اين تپه که اهميت  ويژهاي در جهان باستان شناسي داردجام طلاي حسنلو ميباشد. اين جام توسط هئيت حفاري دانشگاه پنسيلوانياي آمريکا به سرپرستي دکتر دايسون در روز پنج شنبه2 مرداد ماه سال 1337شمسي،حوالي غروب آفتاب بدست آمد.وزن آن 950گرم،بلندي جام 21 سانتيمترومحيط لبه آن،61 سانتيمتر ميباشد.ودر موزه ايران باستان تهران نگهداري مي شود.

ساير آثار کشف شده از تپه:

1-شير خوابيده از برنز(موزه لور پاريس)

2-شير خوابيده از برنز(موزه تهران)

3-گوشواره به شکل انگورو گردنبند ي از طلا (موزه تهران)

4-تنديس هايي از حيوانات خيالي ،اسب بالدار ،سه هاي آهني و فولادي با نقوش حيوانات ،گردنبند،دهنه اسب ودهها اثر با ارزش ديگر

بررسي نقوش جام طلاي حسنلو:

 بر روي جام حسنلو ،نقوشي با هنرمندي خاص وبديع،بصورت برجسته  نقش شده به نحوي که بر روي لبه بالايي جام ،خطوطي بصورت تابيده دور تا دور آنرا فرا گرفته است.قسمت انتهايي جام را خطوطي بصورت سنبل و4 قوچ که بر دور يک صفحه شطرنجي 10*9ايستاده اند محصور مي کنند .در سطح جام 3 گردونه(ارابه جنگي )ديده مي شودکه سه گاو آنها را مي کشند.مردي بر ارابه اول سوار شده و منشوري در دست دارد،موهاي  سر اين مرد به طرف بالا تابيده شده ومرد ديگري در جلو ايستاده وجامي به رسم پيشکش،در دست گرفته است .از دهان گاو اولي رشته آبي جاري شده وتا روي  سرهاي اژدهاي سه سر پيش مي رود .

در پايين اين قسمت گردي هاي کوچکي ديده مي شود که ممکن است حکايت از گياهان داشته باشدکه  نشانگر سرسبزي منطقه مي باشد .

چرخ هاي ارابه 6 پره هستند وبا ارابه هاي اقوام باستاني ديگر که 8 پر هستند تفاوت دارددو مرد روي جام دو گوسفند را براي پيشکش بعد از مرد اولي ،که جامي در دست گرفته آورده اند.

در پايين نقوش فوق مار سه سري نشسته ودر کنار اين اژدها ،در سمت چپ مردي مرد  ديگري را شکنجه مي کند .پشت سر اين مرد شکنجه گر ،تخت بي پشتي اي ديده مي شود در پايين ،باز نقش تختي ديده مي شود ،که مردي روي آن نشسته وعصايي در دست او نمودار است.جلو اين مرد،زني طفلي را بر زانوان خود نشانده ودر بالاي تصوير زن،مردي ساغري را در دست گرفته است.پشت سر اين مرد 3 شمشير قرار دارد.ودر پشت شمشير ها وزير سومين گردونه شيري ديده مي شود   ،ومردي بر شير افسر زده وافسار اورادر دست گرفته است و در دستان اين مرد چوبي سر گرد مشاهده مي شود،ودر قسمت پايين دو مرد دست هاي مردي را گرفته وموهاي او را مي کشند در پشت شير عقابي بال هاي خود را گشوده و سر انساني با دو دست او که بال عقاب را گرفته است. ديده مي شود ودر قسمت انتهايي مرد جنگجويي که کماني در دست چپ وتيري در دست راست خودگرفته، ديده مي شود کمان اين مرد همانند کمان سکاييان است.(که قومي سلحشور در تاريخ باستان بودند) واحتمال دارد که اينان  يکي از متحدان قوم مانايي بوده اند  که بر عليه آشوريها و اورارتو مي جنگيدند. و بالاخره در روي جام تصوير زني ديده مي شود که حجاب خود را گشوده است.

با استفاده ازآثار تپه حسنلوونقوش جام طلاي حسنلووديگر اماکن منسوب به قوم ماننا،باستانشناسان به کم کيف حيات قوم مانايي تا حدودي پي برده اند                  

1-قوم مانايي قومي شجاع و جنگجو بودند.

2-به زراعت ودامپروري اشتغال داشتند.

3- اين قوم صنعتگران ماهري داشتند،که با مهارت و ظرافت تمام ابزار جنگي وکار و ظروف سفالي متناسب را مي توانستند بسازندوبه خاطر اين امر مورد توجه اقوام آشوري واورارتو  بوده اند.

4ماننا ها بارها با اقوام آشوري و اورارتو  ،جنگ هاي زيادي براي حفظ استقلال خود ويا  حاکميت بر آنها کرده اند.

5-احتمالا باتوجه به شواهد وقراين تاريخي تپه حسنلو محل تولد زردشت بوده ويا او از ميان اين قوم ظهور کرده است.

6-از نظر ريشه نژادي ماننا بومي  فلات ايران وآذربايجان محسوب مي شوند 

هويت باستاني قوم ماننا

(نگاهي به تاريخ وفرهنگ ايل قره پاپاق_عيسي يگانه)

Qaynaq