بنای سه گنبد(اوچ گونبه ز، سویونبه ز) اورمیه
الف: شناخت بنا
1- موقعيت طبيعي
اين بناي تاريخي در گوشه جنوب شرقي شهر اورمو(اورمیه) قرار گرفته، در سالهاي قبل اطراف بنا خالي از سكونت بوده ولي در 30 سال اخير به علت توسعه شهر اين بناي قديمي در بين ساختمانهاي مسكوني محصور گرديده. به همين جهت فعلا اين مكان تاريخي تقريبا در مركز شهر واقع شده است.
2- موقعيت فعلي
بطوريكه گفته شد بناي سه گنبد در حال حاضر داخل شهر اورميه و در يكي از كوچه هاي منشعب از خيابان استاد برزگر قرار گرفته و به خاطر محصور نمودن حريم و جلوگيري از هر گونه صدمه وارد شدن به تزئينات آن اطراف محوطه سه گنبد با نرده هاي فلزي محصور گرديده.
3- تاريخچه بنا
برخي معتقد هستند كه اين بنا به جاي آتشكده اي از دوره ساساني احداث گرديده ولي هيچگونه سند معتبر و يا نشانه اي دال بر صحت اين ادعا وجود ندارد مهمتر از همه پلان سه گنبد و فونداسيون آن نيز تشابهي با آتشكده هاي دوره ساساني نداشته ، صرفنظر از اظهارات متناقض مورخين مي توان اظهار نمود اين بنا مقبره ايست مربوط به دوره سلجوقي، در كتيبه سردر ورودي سه گنبد نيز تاريخ 580 ﻫ . ق كه به خط كوفي نوشته شده خوانده مي شود. بنابراين اثر مذكور مربوط به قرن ششم هجري بوده و با ساير مقبره هاي دوره هاي سلجوقي نيز مشابهت دارد.
4- مشخصات بنا
بناي تاريخي مقبره سه گنبد(اوچ گونبه ز) كه به شكل استوانه اي با دو نوع مصالح متفاوت احداث گرديده، قسمت تحتاني بنا تا ارتفاع حدود 60/3 متر از سنگهاي تراش خاكستري رنگ ساخته شده و از اين قسمت به بالا تمام مصالح بنا از آجرهاي چهارگوش مي باشد. بناي سه گنبد به صورت دو طبقه احداث گرديده، طبقه اول بنا سردابه خوانده مي شود كه به وسيله پوششي قوسدار از طبقه دوم مجزا مي شود. متأسفانه سقف دخمه كه به صورت گنبد كم خيزي بوده فروريخته ولي پاكارهاي آن هنوز باقيمانده است. اما سقف اصلي گنبد و ديوارهاي آن تماما سالم و بر جا مي باشند. طبقه دوم بنا كه مانند ساير مقابر دوره سلجوقي بر روي سردابه احداث شده به نام اطاق مقبره خوانده مي شود.
5- نوع بهره برداري و خصوصيات بارز بنا
با توجه به زمان ساختمان و مشابهت بنا با ساير مقابر دوره سلجوقي چنين به نظر مي رسد كه مقبره يا برج سه گنبد(اوچ گونبه ز) به احتمال زياد محل دفن يكي از بزرگان دوره سلجوقي مي باشد، كه نام آن برما پوشيده است. لزوما ياد آور مي گردد كه در سال 67 بررسي مجددي بر روي كتيبه اطراف سردر مقبره انجام گرفت و نام صاحب مقبره با عبارت سلاطين شيشقاط المظفري اطال الله بقائه خوانده شده كه احتمالا شخصيت مدفون در اين مكان مي باشد. فرم بنا و شباهت آن با برج علاالدين و رامين و مقابر ديگر زمان سلاجقه دليل گويائي براي اين موضوع است كه بناي سه گنبد يكي از مقابر آن دوره مي باشد.
6- عوامل تزئين شده و نوع آنها
به طوريكه ذكر شد بنا به فرم استوانه اي و ساده ساخته شده تنها قسمت اثر كه داراي تزئينات مي باشد ورودي اطاق مقبره است كه با يك قابسازي بسيار جالب و با نصب سنگهاي تراش ظريف در گچ موتيفها و كتيبه هاي اطراف سردر ورودي اطاق مقبره را آرايش داده اند و اين نوع قابسازي و كتيبه نويسي (نصب سنگهاي ريز در گچ) در نوع خود بي نظير است، قسمت داخلي بنا فاقد هر گونه تزئيني مي باشد.
7- نوع مالكيت بنا و مشخصات ثبت آن در رديف آثار تاريخي
اين اثر تاريخي مانند ساير بناهاي با ارزش ديگر توسط كارشناسان وزارت فرهنگ و آموزش عالي بررسي و به شماره 242 در فهرست آثار ملي به ثبت رسيده است.
8- اقدامات انجام شده در مورد حريم بنا با ذكر مشخصات
اين اثر تاريخي در جنوب شرقي شهرستان اورميه حد فاصل خيابان استاد برزگر و راهنمائي قرار گرفته حريم آن توسط وزارتخانه تعيين و طبق طرح نرده كشي و محصور شده به طوريكه از نقشه ضميمه مشاهده مي شود و حريم بنا به تبعيت از فرم سه گنبد(اوچ گونبه ز) به صورت مدور انتخاب و كل مساحت آن 1800 متر مربع مي باشد.
9- توضيح ضروري و اختصاصي بنا
با توجه به اقدامات تعميراتي كه تا كنون روي بنا انجام گرفته به منظور حفظ اين اثر با ارزش بايستي هر چه زودتر نسبت به تثبيت گچبريها و خطوط كوفي اطراف سردر ورودي بنا كه تنها قسمت مهم اثر مي باشد اقدام نمود.
ب: مدارك پيوست
1-عكسهاي بنا
الف: شناخت بنا
1- موقعيت طبيعي
اين بناي تاريخي در گوشه جنوب شرقي شهر اورمو(اورمیه) قرار گرفته، در سالهاي قبل اطراف بنا خالي از سكونت بوده ولي در 30 سال اخير به علت توسعه شهر اين بناي قديمي در بين ساختمانهاي مسكوني محصور گرديده. به همين جهت فعلا اين مكان تاريخي تقريبا در مركز شهر واقع شده است.
2- موقعيت فعلي
بطوريكه گفته شد بناي سه گنبد در حال حاضر داخل شهر اورميه و در يكي از كوچه هاي منشعب از خيابان استاد برزگر قرار گرفته و به خاطر محصور نمودن حريم و جلوگيري از هر گونه صدمه وارد شدن به تزئينات آن اطراف محوطه سه گنبد با نرده هاي فلزي محصور گرديده.
3- تاريخچه بنا
برخي معتقد هستند كه اين بنا به جاي آتشكده اي از دوره ساساني احداث گرديده ولي هيچگونه سند معتبر و يا نشانه اي دال بر صحت اين ادعا وجود ندارد مهمتر از همه پلان سه گنبد و فونداسيون آن نيز تشابهي با آتشكده هاي دوره ساساني نداشته ، صرفنظر از اظهارات متناقض مورخين مي توان اظهار نمود اين بنا مقبره ايست مربوط به دوره سلجوقي، در كتيبه سردر ورودي سه گنبد نيز تاريخ 580 ﻫ . ق كه به خط كوفي نوشته شده خوانده مي شود. بنابراين اثر مذكور مربوط به قرن ششم هجري بوده و با ساير مقبره هاي دوره هاي سلجوقي نيز مشابهت دارد.
4- مشخصات بنا
بناي تاريخي مقبره سه گنبد(اوچ گونبه ز) كه به شكل استوانه اي با دو نوع مصالح متفاوت احداث گرديده، قسمت تحتاني بنا تا ارتفاع حدود 60/3 متر از سنگهاي تراش خاكستري رنگ ساخته شده و از اين قسمت به بالا تمام مصالح بنا از آجرهاي چهارگوش مي باشد. بناي سه گنبد به صورت دو طبقه احداث گرديده، طبقه اول بنا سردابه خوانده مي شود كه به وسيله پوششي قوسدار از طبقه دوم مجزا مي شود. متأسفانه سقف دخمه كه به صورت گنبد كم خيزي بوده فروريخته ولي پاكارهاي آن هنوز باقيمانده است. اما سقف اصلي گنبد و ديوارهاي آن تماما سالم و بر جا مي باشند. طبقه دوم بنا كه مانند ساير مقابر دوره سلجوقي بر روي سردابه احداث شده به نام اطاق مقبره خوانده مي شود.
5- نوع بهره برداري و خصوصيات بارز بنا
با توجه به زمان ساختمان و مشابهت بنا با ساير مقابر دوره سلجوقي چنين به نظر مي رسد كه مقبره يا برج سه گنبد(اوچ گونبه ز) به احتمال زياد محل دفن يكي از بزرگان دوره سلجوقي مي باشد، كه نام آن برما پوشيده است. لزوما ياد آور مي گردد كه در سال 67 بررسي مجددي بر روي كتيبه اطراف سردر مقبره انجام گرفت و نام صاحب مقبره با عبارت سلاطين شيشقاط المظفري اطال الله بقائه خوانده شده كه احتمالا شخصيت مدفون در اين مكان مي باشد. فرم بنا و شباهت آن با برج علاالدين و رامين و مقابر ديگر زمان سلاجقه دليل گويائي براي اين موضوع است كه بناي سه گنبد يكي از مقابر آن دوره مي باشد.
6- عوامل تزئين شده و نوع آنها
به طوريكه ذكر شد بنا به فرم استوانه اي و ساده ساخته شده تنها قسمت اثر كه داراي تزئينات مي باشد ورودي اطاق مقبره است كه با يك قابسازي بسيار جالب و با نصب سنگهاي تراش ظريف در گچ موتيفها و كتيبه هاي اطراف سردر ورودي اطاق مقبره را آرايش داده اند و اين نوع قابسازي و كتيبه نويسي (نصب سنگهاي ريز در گچ) در نوع خود بي نظير است، قسمت داخلي بنا فاقد هر گونه تزئيني مي باشد.
7- نوع مالكيت بنا و مشخصات ثبت آن در رديف آثار تاريخي
اين اثر تاريخي مانند ساير بناهاي با ارزش ديگر توسط كارشناسان وزارت فرهنگ و آموزش عالي بررسي و به شماره 242 در فهرست آثار ملي به ثبت رسيده است.
8- اقدامات انجام شده در مورد حريم بنا با ذكر مشخصات
اين اثر تاريخي در جنوب شرقي شهرستان اورميه حد فاصل خيابان استاد برزگر و راهنمائي قرار گرفته حريم آن توسط وزارتخانه تعيين و طبق طرح نرده كشي و محصور شده به طوريكه از نقشه ضميمه مشاهده مي شود و حريم بنا به تبعيت از فرم سه گنبد(اوچ گونبه ز) به صورت مدور انتخاب و كل مساحت آن 1800 متر مربع مي باشد.
9- توضيح ضروري و اختصاصي بنا
با توجه به اقدامات تعميراتي كه تا كنون روي بنا انجام گرفته به منظور حفظ اين اثر با ارزش بايستي هر چه زودتر نسبت به تثبيت گچبريها و خطوط كوفي اطراف سردر ورودي بنا كه تنها قسمت مهم اثر مي باشد اقدام نمود.
ب: مدارك پيوست
1-عكسهاي بنا
پلان سه گنبد اروميه
مقياس 50 : 1
ج: اشاره به اقداماتي كه در دوره هاي گذشته روي بنا انجام شده است
1- توسعه و يا تعميرات و دخل و تصرف انجام شده مشهود تا قبل از سال 1346
غير از اندود پشت بام و تغيير ناودانها به علت استحكام بنا و سادگي ساختمان همچنين نوع عملكرد آن هيچگونه تغييري در هيئت كلي سه گنبد به عمل نيامده و اين اثر مورد دخل و تصرف قرار نگرفته است.
د: اظهار نظر رئيس دفتر فني در موارد زير
1- وضعيت ساختماني بنا از لحاظ پايداري و خطراتيكه موجوديت آن را تهديد مي كند
با توجه به اقداماتيكه در مورد پي بندي و محوطه سازي اطراف بنا به منظور تقويت اساسي اثر و دور نمودن آبهاي برف و باران از اطراف آن توسط دفنر فني به عمل آمده و مهمتر از همه سادگي و اسكلت بندي محكم ساختمان سه گنبد سبب شده كه اين بناي تاريخي در وضعيت بسيار مطلوبي باقيمانده، تنها مواردي كه در حال حاضر سه گنبد را تهديد مي كند اول نداشتن عايقكاري صحيح پشت بام مي باشد دوم جلوگيري از ريزش نقوش و كتيبه هاي اطراف ورودي اطاق مقبره مي باشد.
2- تعاريف توجيهي براي پيشنهاد مرمت بناي سه گنبد با اشاره به اولويت ها و ضرورت اقدام
به طوريكه گفته شد اين اثر تاريخي كه به صورت تكه بنا و اسكلت بندي محكمي ساخته شده به همين جهت نسبتا سالم باقيمانده، در سالهاي قبل دفتر فني در حد امكانات خود قسمتي از تعميرات ضروري آن را انجام داده از جمله ادامه خاكبرداري و محوطه سازي اطراف بنا كه مقدار زيادي از خاكبرداري آن در سال 56 انجام گرفته، بقيه عمليات آن بايستي در برنامه تعميرات سال 60 منظور شود.
خلاصه برنامه سال 60:
1- عايقكاري و آجر فرش پشت بام مقبره
2- اتمام خاكبرداري جهت هم سطح نمودن محوطه بنا و ه دايت آبهاي برف و باران به محل مناسب به مقدار 220 متر مكعب.
3- تثبيت گچبريهاي در حال ريزش اطراف سردر ورودي اطاق مقبره به به مرور زمان و به علت نفوذ آب برف و باران و ساير عوامل جوي موتيفها و كتيبه هاي كوفي با ارزش آن احتياج به مرمت دارد.
4- محوطه سازي اطراف ديوار محصور كننده بنا هماهنگ با پيرامون بنا به مساحت 120 متر مربع جمع كل اعتبار پيشنهادي جهت انجام عمليات مذكور حدود 600000 ريال برآورد و پيشنهاد مي گردد.
ج: اشاره به اقداماتي كه در دوره هاي گذشته روي بنا انجام شده است
1- توسعه و يا تعميرات و دخل و تصرف انجام شده مشهود تا قبل از سال 1346
غير از اندود پشت بام و تغيير ناودانها به علت استحكام بنا و سادگي ساختمان همچنين نوع عملكرد آن هيچگونه تغييري در هيئت كلي سه گنبد به عمل نيامده و اين اثر مورد دخل و تصرف قرار نگرفته است.
د: اظهار نظر رئيس دفتر فني در موارد زير
1- وضعيت ساختماني بنا از لحاظ پايداري و خطراتيكه موجوديت آن را تهديد مي كند
با توجه به اقداماتيكه در مورد پي بندي و محوطه سازي اطراف بنا به منظور تقويت اساسي اثر و دور نمودن آبهاي برف و باران از اطراف آن توسط دفنر فني به عمل آمده و مهمتر از همه سادگي و اسكلت بندي محكم ساختمان سه گنبد سبب شده كه اين بناي تاريخي در وضعيت بسيار مطلوبي باقيمانده، تنها مواردي كه در حال حاضر سه گنبد را تهديد مي كند اول نداشتن عايقكاري صحيح پشت بام مي باشد دوم جلوگيري از ريزش نقوش و كتيبه هاي اطراف ورودي اطاق مقبره مي باشد.
2- تعاريف توجيهي براي پيشنهاد مرمت بناي سه گنبد با اشاره به اولويت ها و ضرورت اقدام
به طوريكه گفته شد اين اثر تاريخي كه به صورت تكه بنا و اسكلت بندي محكمي ساخته شده به همين جهت نسبتا سالم باقيمانده، در سالهاي قبل دفتر فني در حد امكانات خود قسمتي از تعميرات ضروري آن را انجام داده از جمله ادامه خاكبرداري و محوطه سازي اطراف بنا كه مقدار زيادي از خاكبرداري آن در سال 56 انجام گرفته، بقيه عمليات آن بايستي در برنامه تعميرات سال 60 منظور شود.
خلاصه برنامه سال 60:
1- عايقكاري و آجر فرش پشت بام مقبره
2- اتمام خاكبرداري جهت هم سطح نمودن محوطه بنا و ه دايت آبهاي برف و باران به محل مناسب به مقدار 220 متر مكعب.
3- تثبيت گچبريهاي در حال ريزش اطراف سردر ورودي اطاق مقبره به به مرور زمان و به علت نفوذ آب برف و باران و ساير عوامل جوي موتيفها و كتيبه هاي كوفي با ارزش آن احتياج به مرمت دارد.
4- محوطه سازي اطراف ديوار محصور كننده بنا هماهنگ با پيرامون بنا به مساحت 120 متر مربع جمع كل اعتبار پيشنهادي جهت انجام عمليات مذكور حدود 600000 ريال برآورد و پيشنهاد مي گردد.
